Ngado diskutohet për gjobat, nëse shkel rregullimin e qëndrimit përpara një semafori të kuq. Në fakt, kam shumë kohë që sa herë shoh një semafor të kuq që më detyron të ndalem, nis e mendoj. Çfarë mendoj ato sekonda? Sa më shumë ta shohësh semaforin e kuq aq më tepër ai qendrën i ndezur sa një sy ciklopi dhe nuk kalon për qamet në dritën jeshile që na lejon të kalojmë. Kjo është ajo që quhet koha psikologjike. Sa më tepër ta kesh mendjen te xhezveja e kafes e pret të ziejë, aq më e gjatë, shekullore, bëhet pritja. Nuk thoshte kot dikur filozofi Alain se koha është paradoksale, sa më e mbushur të jetë aq më shpejt kalon, sa më bosh aq më e rëndë është ta lëvizësh. Hiqni vëmendjen pak të dhjeta sekondash nga vlimi i kafes dhe do të shikoni se ajo jo vetëm ka zier, por edhe është derdhur nga të gjitha anët duke bërë helaq gjithçka, e duhet marrë lecka për të fshirë pllakën e stufës. Kështu është edhe me semaforin e kuq, hiqeni mendjen që andej dhe ai sa hap e mbyll sytë do të kalojë në jeshile. Menjëherë i uruari i paduruar që është pas teje do të nisi t’i bjerë burisë më të madhe. Nuk dihet se përse është i nxituar, ku shkon në këtë ditë a thua se do të nisi ndonjë raketë apo i mbyllet banka. Hiç kot ka qejf të ecë drejt askundit me ankth e padurim. Nuk e pret askush.
Prej kohësh më dukej se semafori me dritë të kuqe është me diametër më të madh sesa ai me dritë jeshile. Nuk e di sesi m’u faneps një mbrëmje para gjumit kjo gjë. Mezi prita të gdhihej, nata është e gjatë kur pret të gdhihet, dhe sapo këndoi kaposhi i parë dola në rrugë dhe me vrap te semafori i kuq. Jo nuk ishte iluzion sikurse kisha kujtuar. Vasilij Kandiskij, babai i artit abstraksionist ka të drejtë kur shkruan se drita e verdhe dhe drita e kuqe janë shpërthyese dhe duken sikur kapin një perimetër më të gjerë sesa ndodh realisht. Është iluzion. Ka ngjyra që shpërthejnë jashtë me gëzim dhe me haré, sikurse ka edhe ngjyra që përmbyllen brenda tyre, tkurren, sikurse është për shembull e zeza ose ato afër saj.
Por, jo, nuk ishte iluzion, drita e kuqe ishte vërtet më e gjerë në diametrin e saj real sesa ngjyra jeshile. Kuptohet, që ndalesa është bërë më e dukshme sesa lejimi për ta bërë diçka.
Në fakt ka disa udhëkryqe ku rrugët bëhen lesh arapi. Edhe në Tiranë ndodh shpesh kështu. Sa mirë që i kanë pas bërë qëkuri që të numërohen edhe sekondat te semafori! Ndalesa na paralajmërohet që më parë. Nuk është si në jetë ku nuk e dimë se çfarë na pret fare. A do të kemi fat pas një kohe? A do të na ndalohet diçka apo do të na lejohet? Nuk e dimë. Jeta na gjen të papërgatitur me të papriturat e saj sado të dukemi të matur dhe të kujdesshëm. Të vjen e mira nga se pandeh, edhe e keqja aq më keq. Përgatitesh për diçka kur plas në anën tjetër. Askush nuk e ka sigurinë. Kurse përpara semaforit të gjithë kanë mundësinë për ta ditur dhe parashikuar të ardhmen e tyre pa pasur nevojë për fallxhor. Edhe njëzetekatër sekonda liri, edhe tridhjetepesë sekonda burgim me ndalim, e kështu me radhë… Unë e kam zakon që numëroj pak me zë të ulët numrat e sekondave që ikin. Edhe nëntë sekonda dhe pastaj do të jem i lirë, gazi vërshëllen, freksioni nis e lirohet, freni lëshohet, dhe vrruuuummm!, përpara.
Por diku- diku e ekzagjerojnë sepse duhet të presësh edhe nga dyzetepesë sekonda a më shumë. Ndofta edhe nëntëdhjetë sekonda. Më mirë nisim durojmë me minuta, le të themi një minutë sepse duket më pak se gjashtëdhjetë sekonda…
Nuk e di se përse dhe kush ankohet për këtë rregullin që semafori me dritë të kuqe duhet respektuar. Sepse nëse nuk duhet respektuar për kë duhet ta kishin vendosur??? Qytetari i mesëm dhe i thjeshtë e ka respektuar gjithmonë dritën e kuqe të semaforit. Ka frikë ta shkelë rregullin. Kam pas vërejtur që dy kategori nuk e kanë respektuar rregullin e ndalesës dhe disa ende nuk e respektojnë. Nuk e kanë pas respektuar halabakët që nuk njohin rregull e rend, nuk kanë as besë e as fé, dhe politikanët e lartë të shoqëruar ose jo me makina policie, ndofta edhe disa delegacione të huaja. Pra, ata të fortët sepse ata nuk kanë frikë dhe ndroje nga ligji, kurse qytetari i ndershëm masiv nuk e shkel sepse ka frikë policin, por edhe ndihet i pasigurt se vetura kushton dhe ai nuk ka mundësi të blejë një të dytë. Kam parë një ditë një halabak nga këta me Benza të rinj që kaloi kryqëzimin me një shpejtësi drite pa u ndalur as nga semafori e as nga frika se mos do të vriste njeri. Hiç fare s’ia bëri tërr syri. Trim i rrallë. Me siguri do të kishte marrë diku pak hashash.
Se semafori me dritën e kuqe është sikurse çdo shenjë, edhe ndalon edhe lejon, edhe një parametër barazie por edhe një parametër diskriminimi. Kur të gjithë ndalojmë përpara tij atëherë ajo shenjë ngjall respekt dhe i dobëti ndihet krenar sepse atje të gjithë janë të barabartë, jevgj me karroca me motor, aq të lezetshëm dhe fantastikë, femra që duken që larg se veturën e kanë mësuar ta drejtojnë paksa çuditshëm, telefonues që harrohen pas celularit, halabakë, individë që fryhen në timon se kujtojnë se janë gjithkushi, vetura politikanësh, bosësh, hajdutë veturash, maune, triçikla ngarkuar me pajisje të vjetra shtëpie. Kurse kur sheh sesi të fortët kalojnë pa respektuar asgjë, qoftë edhe të paraprirë nga vetura policie, të dobëtin se çfarë e kap një ndjenjë trishtimi dhe pafuqishmërie, i neveritet vetja, pale po të jetë përkrah gruas së tij ku zhburrërohet, squllet, humb pa nam a nishan…
Respektimi i dritës së kuqe të semaforit nuk duhet të na shqetësojë, besoj unë, e kundërta, mosrespektimi është një problem. Kot fare shoh ndonjëherë se drita është e kuqe kurse polici nuk dihet se për çfarë arsye të fton ta shkelësh. Nuk dihet se kujt dëshiron t’i hapë rrugë. Sheh se dritat e kuqe nuk janë fare sinkron sikurse e kërkon rregulli nga njeri semafor te tjetri. Normalisht do të duhej që kur kaloj me dritë jeshile në një semafor të kem po dritën jeshile te semafori tjetër, por nuk ndodh kështu, semaforët nuk duken të lidhur në sinkron me njeri tjetrin. Respektimi i semaforit me dritë të kuqe e që na ndalon të ecim më tej na mbron jetën, por jà që disave u duket se brenda veturës ndodhen në një lojë elektronik ku përplasja e veturave sjell karambole të lezetshëm dhe loja vazhdon. Por, jo, realisht mbetesh atje…
Sepse çdo shenjë, sikurse drita e kuqe e semaforit, është rregulluese marrëdhëniesh njerëzore. Si këmbësor sytë i mban gjithë shpresë te ajo dritë e kuqe që ndalon të tjerët të kalojnë, por që ty si këmbësor të lejon të kalosh. Dhe në udhëkryq shoh tensionin e vazhdueshëm. Udhëtari që me sytë gjithë shpresë te e kuqja që pengon veturën të niset, dhe drejtuesi i kësaj të fundit që gjithë inat sheh zjarrin e kuq që i duket se vonon të shuhet. Dihet, që i forti te nuk e respekton të dobëtin, por e shkel me këmbë. Ku ndalon drejtuesi i veturës të lejojë të kalojë udhëtari i shkretë. I hypën mbi gishtat e këmbës me rrotat e makinës dhe as pyet fare.
Pse nuk durojmë para dritës të kuqe të semaforit??? Më duket se ka një ndryshim midis shqiptarit dhe një perëndimori që përgjithësisht duket se pranon më lehtë të presë. Respekton pritjen si një fatalitet. Kurse ne jemi pakëz të paduruar, jo? Durimi për mua është një vlerë kolektive, nuk është tërësisht një prirje psikologjike individuale.
Çfarë na ka bërë ne që në jetën sociale të jemi disi të paduruar? Më duket se ka shumë arsye. Nuk më hiqet nga mendja se gjermanët dhe francezët kanë ndenjur gjatë luftës së parë botërore shtrirë në llogore, me muaj të tërë pa luftuar aspak dhe kanë kalitur durimin. Miliona burra në luftëra frontale shtrirë mbi baltë e pritur me durim. Kurse ne nga pak luftëra kaçake dhe partizane kemi bërë. Nuk është se këto lloj betejash nuk kanë kërkuar trimëri. Por durim jo. Trimëri, jo durim edhe aq shumë për të pritur. Tani ne na duhet të forcojmë durimin tonë kolektiv përballë një drite të kuqe semafori sepse jeta industriale dhe urbane këto ka, ndalesa, rregulla, duhet duruar. Kur i hipën kalit ose gomarit dhe e lëshon frerin nëpër fusha e male, nuk ka nevojë as për semaforë e as për ndalesa rrugore. Por, qarkullimi rrugor nuk mund të jetë kështu.
Por, individi mendon se ka edhe detyra edhe të drejta. Sapo i kujtojnë detyrat ai sjell ndër mend të drejtat. Kërkon vijat e bardha ndarëse të rrugës që nuk duken as me dylbi, kërkon mbushjen e gropave që e lodhën gjithë veturën, kërkon sigurinë e rrugës mbrojtur me parmakë, cilësinë e karburantit, e një mijë gjëra të tjera që i duhen dhe ka nevojë. Por, të gjitha këto sado të vërteta të jenë nuk kanë lidhje me respektimin e dritës të kuqe të semaforit.
E vërteta është se shpesh shoh njerëz që jo me qëllim nuk e kanë respektuar dritën e kuqe të semaforit. Por, shumica e kanë bërë qëllimshëm. Dhe jo të rrallë janë ata që e bëjnë këtë. Por, ka edhe që ca e humbin mendjen diku nëpër hallet e tyre dhe nuk dinë se ku shkojnë, harrohen pas rrugës dhe nuk e kanë mendjen te drita që i ndalon. Se mos vetëm semafori, shkon rrugës dhe kthehen djathtas e majtas dhe nuk japin sinjal, ecin rrugëve me një shpejtësi marramendëse dhe nuk janë gjyhnaqarët ata që shkojnë me këtë shpejtësi, të gjithë me fuoristrada. Sensi qytetar i respektimit të ndalesave na mungon jo pak. A mund të bëhet kjo me masa ndëshkuese??? Nuk e di. Ka pasur raste që ka ecur. Pa dyshim që zviceranët janë aq korrektë sepse me shekuj një disiplinë ndëshkuese gjatë Mesjetës së vonë dhe më vonë sesa ajo periudhë u ushtrua mbi ta. Të famshmet këshilla bashkiake ku laikët protestantë e kishin dorën e dhunshme nuk janë pa gjë. Bashkë me kulturën sigurisht. Por, le të shohim sepse në raste të tjera ku ndëshkimi masiv ka sjellë përkeqësim njihen gjithashtu. Mbi të gjitha të mos ndodhë ajo që na ka ndodhur disa herë me rrotacionet e pushteteve politike ku ka një fazë të parë, ku kërkohet rregull, sepse ata që e kanë prishur janë elektorat i forcës të dikurshme në pushtet, ata kanë guxuar ta bëjnë, dhe pastaj vjen një fazë e dytë, kur afrohen zgjedhjet e radhës, e dora lëshohet, rregulli harrohet, elektroralizmi fiton mbi ligjin dhe ligjshmërinë, dhe harrohen të gjitha, lejet e ndërtimeve jepen kot e më kot, semafori i kuq harrohet, kreditë e këqia gëlojnë, vendet e punës në administratë shtohen jashtë çdo kriteri, borxhi i jashtëm rritet, pra gjithçka lëshohet sepse në këto kushte rregulli bëhet i padobishëm për pushtetin, kurse pikërisht jo rregulli sjell fitore elektorale.