Nga Christian Neef – Spiegel
Është e mërkurë, 14 prill 1943, një mbrëmje pranvere në kampin e përqendrimit Sachsenhausen në veri të Berlinit. Një njeri hidhet nga një dritare në barakën numër 3 të Kampit Special A.
Kampi special është një zonë për të burgosurit e shquar të cilët ruhen të ndarë nga pjesa tjetër e popullsisë së burgut. Është 140 metra i gjatë dhe 50 metra i gjerë, dhe ndahet nga kampi kryesor nga një mur rrethues me tulla. Një gardh me tension të lartë i cili ngrihet për 2.6 metra në lartësi është ndërtuar për të parandaluar të burgosurit të arratisen.
Burri ka veshur çizme të gjata dhe pantallona ushtarake dhe flokët e tij të zeza i mbulojnë fytyrën. “Rreshter, rreshter,” bërtet ai drejt ushtarakut të trupave SS, Konrad Hafrich. “Më qëllo!”
Hafrich bërtet se ai duhet të kthehet në barakë, por njeriu vazhdon të vrapojë. “Mos u trego frikacak,” bërtet i burgosuri, duke vazhduar të ecë i vendosur drejt gardhit elektrik. “Kur ai preku telat”, thotë Hafrich, “Unë e qëllova.”
Sapo ka kaluar ora 21.00. Njeriu afër gardhit qëndron i vdekur. Trupi i tij ishte ngurtësuar sikur të tregonte se do të vazhdonte kërcimin mbi gardh. Këmba e tij e majtë qëndronte në pozicionin horizontal pothuajse mbi telat e gardhit, dhe e djathta e përkulur. Trupi u la në atë pozicion për një sasi të konsiderueshme të kohës. Kjo ishte një ngjarje e rëndësisë së veçantë për komandantin e kampit Anton Kaindl, i cili kishte njoftuar Zyrën Qendrore të Sigurimit të Rajhut në Berlin. Të nesërmen arritën një oficer i SS-ve dhe dy profesorë të cilët fotografuan trupin e njeriut të vdekur, e larguan nga telat me gjemba dhe e dërguan në krematorin e kampit.
Po atë ditë mjekët ligjorë ekzaminuan trupin. Në raportin e tyre ata shkruajnë se një plumbi hyri në kokë, katër centimetra pas veshit të djathtë, duke shpartalluar kafkën e viktimës. Por sipas vlerësimit të tyre, viktima kishte vdekur që në çastin që preku telat e gardhit të tensionit të lartë. Trupi u dogj në kamp dhe hiri u dërgua në Zyrën Qendrore të Sigurimit të Rajhut Main së bashku me raportin e hetimit dhe certifikatën e vdekjes.
Tetë ditë më vonë, ministri i jashtëm Joachim von Ribbentrop morri në dorë një dosje nga shefi i trupave SS, Heinrich Himmler, mbi të cilën shkruhej “çështje sekrete e Rajhut”. Në të shkruhej: “I dashur Ribentrop, ju lutem gjeni bashkëngjitur një raport mbi faktin se i burgosuri i luftës Yakov Dzhugashvili, djali i Stalinit, u qëllua për vdekje gjatë një tentative për tu arratisur nga Kampi Special A në Sachsenhausen, pranë Oranienburg.”
I burgosur apo tradhëtar?
Për dekada me radhë pas mbarimit të luftës, mbeti akoma e paqartë se si ekzaktësisht vdiq Dzhugashvili, i madhi i djemve të diktatorit sovjetik Joseph Dzhugashvili, i njohur si Stalini. Dzhugashvili, i cili ishte një toger i “Ushtrisë së Kuqe”, ra në duart e gjermanëve në verën e vitit 1941. I ati i tij, Stalini refuzoi me vendosmëri ta përfshinte djalin në shkëmbimin e robërve të luftës.
Ishte vetëm në vitin 1968 që dolën disa dokumente nga Departamenti i Shtetit në Uashington të cilët bënë të mundur rindërtimin e jetës në vitet e fundit të të burgosurit. Këto dokumente tregojnë se djali i Stalinit iu nënshtrua një psikoze burgu dhe arrijnë në përfundimin se vdekja e tij ishte një vetëvrasje.
Por një tjetër pyetje ka mbetur pa përgjigje: A e kapën rob në të vërtetë gjermanët djalin e Stalinit gjatë luftimeve në vitin 1941, apo ai u vetëdorëzua? A dezertoi ky oficer i Ushtrisë së Kuqe tek gjermanët menjëherë pasi lufta kishte filluar? Dhe, a e dinte babai i tij dhe a refuzoi ai ti vinte në ndihmë djalit të tij?
Duke filluar nga viti 1940, betimi ushtarak i Ushtrisë së Kuqe ishte: “kush dorëzohet tek armiku është tradhtar”. Kjo ishte një fjali që vulosi fatin e dhjetëra mijëra qytetarëve sovjetikë. Shumica e atyre që u kthyen gjallë në atdhe pasi ishin robër të gjermanëve, pasi lufta mbaroi u ekzekutuan në shtëpitë e tyre ose u dërguan në kampet e burgimit për 25 vjet.
Por rusëve nuk iu tregua se vetë djali i Stalinit kishte qenë rob i gjermanëve që një muaj pasi filloi lufta. Kjo do të thotë se Yakov Dzhugashvili vetë u konsiderua si një tradhtar i kombit të tij.
Por a ishte tradhtar? Edhe pas vdekjes së Stalinit, djali i tij nuk u përmend askund. Fati i tij u bë i njohur, edhe pse shumë dokumente ende mbeten sekret, kur udhëheqësi i partisë Mikhail Gorbachev hapi për publikun arkivat gjatë epokës së perestrojkës.
Babai, diktatori
Deri më sot, këto dokumente janë mbajtur ende në arkivin qendror të Ministrisë së Mbrojtjes Ruse në Podolsk, në jug të Moskës dhe gazeta gjermane SPIEGEL, së fundmi, ka patur mundësi të studiojë dosjen mbi Stalinin. Një dokument prej 389 faqesh tregon historinë e një të riu, jeta e të cilit është shpenzuar nën hijen e babait të tij dominues dhe përfundoi pas vetëm 35 vitesh. Këto dokumenta, ofrojnë gjithashtu, 70 vite pas Betejës së Stalingradit, njohuri dhe të papritura në jetën e familjes së një diktatori.
Ndryshe nga Vasily dhe Svetlana, vëllai dhe motra e tij me tjetër nënë, Jakovi, i cili kishte nofkën Jasha, lindur në vitin 1908, vinte nga martesa e parë e Stalinit me një rrobaqepëse gjeorgjiane. Djali, në thelb, u rrit pa prindër. Nëna e tij vdiq nga tifoja kur ai ishte tetë muajsh dhe Stalini nuk i kushtoi ndonjë vëmendje rritjes së tij. Dzhugashvili ishte plotësisht korrekt, kur u tha autoriteteve se babai i tij ishte një “revolucionar profesionist.”
Yakov-i nuk ishte në gjendje për tu përballuar me presionin që vinte nga figura e fuqishëm e babait të tij, por ishte popullor mes vajzave. Kur ai mbaroi shkollën e mesme në vitin 1925, filloi të bashkëjetonte me Zoya Gunina, një shoqe klase 16-vjeçare, e cila ishte bija e një prifti ortodoks.
Kur Stalini e mësoi këtë fakt, ai krijoi një skandal duke pretenduar se djali i tij 18-vjeçar, një natë, mori një pistoletë në kuzhinën brenda një apartamenti të Kremlinit dhe u përpoq të qëllonte veten në zemër, por plumbi nuk kapi zemrën e tij. Pasi kaloi tre muaj në spital, Yakovi u largua për në Leningrad, ku ai qëndroi me të afërmit e njerkës së tij dhe ku u martua me Soya.
Në prill të vitit 1928, Stalini i shkruante gruas së tij: “Thuaji Jashës që unë mendoj se ai u soll si një bandit dhe një shantazhist, dikë me të cilin unë nuk kam asgjë të përbashkët dhe me të cilin unë nuk dua një marrëdhënie. Lëre të jetojnë, ku dhe me kë ai dëshiron. J. Stalinin”.
Edhe pse lidhja nuk ishte ndërprerë, Stalini kishte mbetur pakënaqur nga sjellja e djalit të tij. Yakovi shumë shpejt filloi të jetonte me një tjetër grua, dhe çiftit i lindi një fëmijë.
Pasi mbaroi shkollën, Yakovi ndoqi fakultetin e punëtorëve, një institut përgatitor për universitet, dhe në moshën 23 ai u regjistrua në Institutin e Transportit Dzerzhinsky. Ai përfundoi studimet e tij në 1935 dhe kaloi një vit duke punuar si inxhinier në një fabrikë automobilash në Moskë e cila mbante emrin e babait të tij. Më tej u regjistrua në akademinë e artilerisë së Ushtrisë së Kuqe.
Si u bë oficer
“Nuk e di pse Jasha bë një oficer karriere,” shkruan më vonë motra e tij Svetlana gjysmë-motra. “Ai ishte një person shumë paqësor – i butë, shumë i qetë, por përbrenda karakterit i qëndrueshëm dhe i përkushtuar. Ai kishte asgjë të përbashkët me babain e tij, përveç sytë kaukaziane në formë bajame. Ai nuk kishte aftësi të shkëlqyera. Ai ishte modest, i thjeshtë dhe punëtor.
Yakovi nuk ishte si babai i tij dhe u përpoq me të gjitha mjetet ti shpëtonte ndikimit të tij. Ai donte të dilte nga hija e emrit të familjes dhe të ishte një patriot, si gjithë të tjerët, kur erdhi çasti për të mbrojtur fatin e atdheut. Ai refuzoi të gjitha ofertat për ti dhënë atij një pozicion të preferuar.
Ai shkoi vullnetar për ushtrinë në vitin 1937, një zgjedhje që ishte gjithashtu një mënyrë për tu larguar nga babai i tij. Në vitin 1938, ai më në fund u martua me balerinën Julia Meltzer, një hebre nga Odessa. Yakov kishte takuar atë në një restorant, dhe vajza e tyre, Galina, lindi në të njëjtin vit. Yakov u bë toger në vitin 1940, dhe më 6 maj 1941, ai u diplomua nga akademia e artilerisë. Mori detyrën e tij të parë zyrtare tri ditë më vonë, si një komandant në Regjimentin e 14-të Hoëizer të Divizionit të 14-të të Tankeve.
Fotografia në dosjen e tij tregon atë të veshur me uniformën e Ushtrisë së Kuqe, por pa spaleta, si dhe një rrip lëkure që përshkon gjithë gjoksin dhe shpatullat e tij. Goja dhe sytë duken të butë, dhe flokët e tij të zezë të krehura nga prapa. Fotografia është marrë vetëm gjashtë javë para se Hitleri të pushtonte Bashkimin Sovjetik.
Lufta e gjeti atë në befasi gjatë qitjes praktikë pranë Naro-Fominsk, një qytet 70 kilometra në perëndim të Moskës. Regjimenti i tij u mobilizua dhe filloi marshimin në perëndim në drejtim të Minskut dhe ku ishte edhe armiku. Ai nuk mundi të takonte babain e tij para se te largohej për në front, por i bëri atij një telefon. “Shko dhe lufto,” i tha Stalini djalit të tij.
Kundër pushtimit gjerman
Por çfarë do të thoshte lufta në qershor të vitit 1941? Ushtria ishte në kaos, dhe ushtarët sovjetikë ishin dërguar në front të papërgatitur. Në tre javët e para, 1.3 milionë ushtarë të Ushtrisë Kuqe u vranë apo u kapën robër.
Divizioni i Yakovit po marshonte drejt dënimit të tij, dhe rruga e tij mund të rindërtohet me ndihmën e dosjeve në arkiva. Raportet e përditshëm të oficerëve politike, të cilët udhëhiqnin ushtrinë janë plot me mesazhe propagandistike, por ato gjithashtu përmbajnë shenja pasigurie dhe dëshpërimi.
28 qershor: Ushtarët dhe komandantët janë gati të hidhen në luftë me fashistët gjakatarë… Megjithatë, ka edhe ndjenja negative: Ata thonë se gjermanët kanë shumë përvojë, dhe se është e vështirë për ti luftuar ata… Rreth 300 njerëz janë zhdukur në radhët e nivelit mesatar të seksionit udhëheqjës të divizionit, 800 nënoficerë janë të humbur, 35 për qind e kamionëve planifikuara mungojnë, vetëm 24 për qind e të gjithë kamionëve cisternë janë këtu, dhe vetëm 53 për qind e automjeteve të blinduara.
Rusët kishin nisur një kundërsulm në orën 4:00 të mëngjesit në 7 korrik, por gjermanët shkatërruan gjysmën e tankeve të tyre, dhe 200 ushtarë vdiqën në flakë. Bateria e Yakovit bombardoi gjermanëve nga një kodrinë pranë buzës së pyllit, por ajo shpejt ra në heshtje. Në mbrëmje, komandanti i regjimentit Abalashov raportohej si i humbur.
Katër ditë pasi i mbijetuan zjarrit armik, Yakov dhe çfarë kishte mbetur nga njësia e tij u kthye përsëri. Në një shënim të shkruar me laps për shefi i divizionit, oficeri komandues i tij shkruante se Dzhugashvili ishte “veçanërisht i guximshëm,” duke rekomanduar atë dhe 50 persona të tjerë për dhënien e një medalje.
Kur gjermanët morën Vitebsk, Bjellorusinë e sotme, më 9 korrik, trupat e ushtrisë sovjetike filluan të tërhiqen. Yakov dhe njësisë së tij ju ngarkua detyrën e mbulimit të tërheqjes.
Mëngjesi i 14 korrikut duhet të ketë qenë ferr i vërtetë për Yakovin dhe njerëzit e tij. Gjermanët kishin sulmuar qytetin Yartsevo duke përdorur 30 avionë. Tanket ruse po shpërthenin njëri pas tjetrit, dhe po kështu shpërthenin kamionët cisternë pas tyre.
Sipas raporteve të stafit, nga ajo mbrëmje, nuk kishte asnjë informacion në lidhje me vendndodhjen e regjimentit të 14-të Howitzer.
Yakov Dzhugashvili, i biri i Stalinit, ishte zhdukur.
Zhdukja
Më 26 korrik zhdukja e djalit të Stalinit u bë problem i madh. Komisari i brigadës Alexei Rumyanzev, i shkroi një letër shumë të gjatë drejtuesit politik të Ushtrisë së Kuqe. Rumyanzev duke e ditur që letra do të përfundonte në tavolinën e Stalinit, theksonte në letër se djali i liderit sovjetik ishte trajtuar me mjaft kujdes nga Ushtria e Kuqe. Rumyanzev shkruante se u morën në pyetje të gjithë pjesëtarët e regjimentit të djalit të Stalinit, por asnjë nuk e dinte fatin e tij.
Më vonë Ushtria e Kuqe dërgoi një divizion të tërë në vendin ku u zhduk Jakovi, por asnjë gjurmë e tij nuk u gjet. Në divizion mori vesh nga një rob lufte që kishte shpëtuar nga gjermanët, se djali i Stalinit e kishte lënë vetë veten të binte si rob i gjermanëve.
Një grup oficerësh të shërbimeve sekret u dërguan të gjenin djalin e Stalinit, por ata u kthyen duar bosh. Jakovi ishte në duart e gjermanëve.
Në hetuesi
Dzhugashvili u mor në pyetje nga nazistët në 18 gusht. Pas fundit të luftës trupat sovjetike gjetën raportin origjinal të hetuesisë në arkivat e ministrisë së Aviacionit të Gjermanisë. Gjatë pyetjeve, djali i Stalinit ishte krenar dhe mbrojti
Fati i tij i mistershëm
Më pas Dzhugashvili lëvizi nëpër disa kampe përqëndrimi. Dokumentet deri në vdekjen e tij janë të sakta. Edhe pse ende sot rusët besojnë, se djali i Stalinit nuk ishte kurrë rob i gjermanëve. Disa besojnë se ai fluturoi për në Itali, disa që iku në SHBA, apo në Kanada, ndërsa të tjerë besojnë se ai në Irak dhe u martua me një nga vajzat e familjes së së ish diktatorit Saddam Hussein.
Heshtja e Stalnit
Në kujtimet e saj, Svetlana Alliluyeva, shkruan se babai i tyre, Stalin, besonte se Jakovi ishte dorëzuar vetë tek gjermanët. Ai ishte gjithnjë dyshues për djalin e vetë. Në dimër të 1943, pas betejës së Stalingradit, ai i tregoi Svetlanës, se gjermanët e kishin propozuar shkëmbimin e Jakovit me disa robër që kishin rusët. “Unë nuk do të negocioj me ta”, citon Svetlana fjalët e Stalinit.
Në kujtimet e tij, Marshall Georgy Zhukov, fitues i betejës së Berlinit, përshkruan një shëtitje që ai bëri me Stalinin, gjatë së cilës ai i kishte kërkuar në lidhje me fatin e Yakov. Sipas Zhukov, Stalini nuk foli për disa momente dhe pastaj tha: Yakov nuk do të shpëtojë nga robëria. Fashistët do ta vrasin atë”. tha asgjë për një kohë dhe pastaj u përgjigj: “Yakov nuk do të shpëtojnë nga robëria Fashistët do të xhiruar atë.”.
gjithashtu thotë se Stalini ishte i lënduar nga fati djalit të tij, por ai nuk e jepte fare veten. Kur kineasti Mikheil Chiaureli bëri filmin në vitin 1949 mbi betejën e Berlinit, synoi ta portretizojë ai Yakov Dzhugashvili si një hero tragjik lufte tragjik, por Stalini nuk pranoi që i biri të portretizohej kështu. Dhe kur Stalini mori një telegram nga administrata ushtarake sovjetike në Gjermani në vitin 1945 që e informoi atë në lidhje me kërkimin për eshtrave të djalit të tij, Stalini as nuk e ndjeu nevojën tu kthente përgjigje.
vajza e tij, Galina, mendon se i ati u vra në gjatë një beteje.
Natyrisht që dokumentet i rrëzojnë këto pretendime, por ka një arsye pse për vdekjen e Yakov spekulimet nuk mbarojnë kurrë: Urna që mbante hirin e njeriut që u vra në Sachsenhausen sapo arriti në Berlin u zhduk në mënyrë misterioze, dhe bashkë me të edhe gjurmët mbi fatin e Yakov Dzhugashvili.
