Gjatë tre viteve të fundit në Shqipëri janë regjistruar qindra çështje penale për tjetërsim të paligjshëm të pronës publike dhe private, por prokuroritë dhe gjykatat janë treguar të buta ndaj zyrtarëve të Zyrave të Regjistrimit të Pasurisë së Paluajtshme dhe ALUIZNIT, duke thelluar më tej pandëshkueshmërinë dhe korrupsionin.
Me 31 maj, Kontrolli i Lartë i Shtetit kallëzoi në prokurori shtatë ish-regjistrues, katër specialistë dhe një ish- specialist të Zyrës Vendore të Regjistrimit të Pasurive të Paluajtshme, ZVRPP, Elbasan, të dyshuar për shpërdorim detyre pas një auditimi të ndërmarrë në këtë institucion.
Zyrtarët dhe ish-punonjësit e ZVRPP-së Elbasan akuzohen se kanë kryer regjistrime të pasurive në objekte arkeologjike pa dokumentacionin e duhur ligjor, regjistrime me dokumente të parregullta dhe ndryshime nga zëri kadastral “liqen” dhe “rrugë” në kullotë dhe truall, si dhe regjistrim pasurie shtetërore pa dokumentacionin ligjor për një sipërfaqe totale toke prej 232,931 metrash katrorë. Të njëjtët punonjës gjithashtu dyshohet se kanë shmangur procedurat ligjore për arkëtimin e 257 milionë lekëve [2 milionë euro] të ardhura, të cilat mungojnë në arkën e shtetit.
Kallëzimi i bërë nga KLSH ndaj punonjësve të ZVRPP Elbasan nuk është rast i izoluar. Të dhënat e siguruara nga BIRN nëpërmjet ligjit për të drejtë informimi tregojnë se gjatë 4 viteve të fundit, KLSH ka kallëzuar në prokurori qindra punonjës të ZVRPP-ve dhe ALUIZNIT – që rankojnë nga ish drejtorë e deri në specialistë në terren, të akuzuar se nëpërmjet shpërdorimit të detyrës i kanë shkaktuar shtetit një dëm ekonomik prej qindra milionë lekë.
Kallëzimet për zyrtarët e ZVRPP-ve nuk vijnë vetëm nga Kontrolli i Lartë i Shtetit, por edhe nga qytetarët dhe institucionet e tjera. Sipas të dhënave të mbledhura nga BIRN në Prokurori, gjatë të njëjtës periudhë ka pasur qinda kallëzime ose procedime penale të iniciuara nga organi i akuzës, nga të cilët me shumë se gjysma janë pushuar dhe vetëm ¼ janë dërguar për gjykim.
Në fund, nga qindra kallëzime vetëm dy persona janë dënuar.
Numri i lartë i çështjeve dhe masat e pakëta dhe të lehta të dënimit konfirmohen dhe nga prokurorët, të cilët propozojnë ashpërsim të politikës penale për çështjet e shpërdorimit të detyrës dhe falsifikimit të dokumenteve të pronave, si dhe hetim pasuror për zyrtarët e shpallur fajtorë nga gjykata në bazë të ligjit anti-mafia.
Për papërgjegjshmërinë e zyrtarëve të institucioneve që merren me regjistrimin e pronave si dhe pandëshkueshmërinë nga organet ligjzbatuese ankohet edhe KLSH-ja, e cila nënvizon që vetëm në pak raste, kallëzimet e saj ndiqen nga Prokuroria.
Korrupsioni me pronën
Gjatë regjimit komunist në Shqipëri, tokat u konfiskuan dhe i kaluan në pronësi të shtetit, një princip i konsoliduar në kushtetutën e vitit 1976. Pas rënies së regjimit në vitin 1991, në kushtet e një krize ekonomike të thellë, parlamenti abrogoi Kushtetutën e regjimit dhe miratoi ligjin ‘Për principet kushtetuese’ – i cili u njoh si ligj bazë deri në miratimin e Kushtetutës së vitit 1998. Ky ligj garantonte të drejtën e pronës private dhe e shtynte shtetin të ndërtonte marrëveshje duke u bazuar në principet e ekonomisë së tregut.
Gjatë viteve 1991-1992 u miratuan tre ligje të cilën iniciuan transferimin e pronës shtetërore te qytetarët dhe personat juridik – më i njohuri mes tyre ligji nr. 7501 ‘Për tokën’, që i kalonte tokën e kooperativave dhe fermave bujqësore familjeve. Në vitin 1993, këtyre ligjeve iu shtua dhe ligji “Për kthimin dhe kompensimin e pronës,” që synonte të kthente prona të sekuestruara nga regjimi komunist ish- pronarëve.
Gjatë dy dekadave në vijim këto ligje u amenduan disa herë, ndërkohë që zbatimi i keq i tyre dhe vendimet shpesh arbitrare të gjykatave sollën konflikte dhe korrupsion për shkak të pronës. Në të njëjtën periudhë, lëvizja e popullsisë nga zonat rurale në ato urbane si dhe mungesa e planeve vendore të zhvillimit, solli ndërtimin e qindra mijëra ndërtimeve pa leje, të cilat e komplikuan edhe më shumë çështjen e pronës private. Tre institucionet kryesore që u mandatuan të administrojnë transferimin, regjistrimin dhe legalizimin e pronës ishin Zyra e Regjistrimit të Pasurive të Paluajtshme, Agjencia e Kthimit dhe Kompensimit të Pronave dhe Agjencia e Legalizimit Urbanizimit dhe Integrimit të Zonave/Ndërtimeve Informale, ALUIZNI.
Si rrjedhojë e situatës së trashëguar, sot shkelja e të drejtave të pronësisë konsiderohet një problem serioz për qytetarët, zhvillimin e ekonomisë dhe shtetin ligjor në Shqipëri.
Të dhënat e siguruara nga BIRN nga Kontrolli i Lartë i Shtetit tregojnë se vetëm gjatë viteve 2013-2016 dhe 6 mujorit të parë të vitit 2017, institucioni më i lartë publik i auditimit kallëzoi penalisht 187 zyrtarë të zyrave vendore të regjistrimit të pasurisisë dhe ALUIZN-it, të akuzuar se i shkaktuan shtetit një dëm ekonomik prej 932.9 milionë lekësh. Për të njëjtat shkelje, KLSH dha 129 masa për largim nga puna.
“Shkeljet ndodhin për shkak të stafit jo të trajnuar, por dhe njerëzve që punojnë në këto institucione, që mesa duket janë vullnetarë për çdo firmë që hedhin, se sa përgjegjës për detyrën që bëjnë, “ shpjegoi Ermal Yzeiraj, drejtor i departamentit juridik në KLSH.
BIRN gjithashtu iu drejtua me një kërkesë për të drejtë informimi të gjithë prokurorive të rretheve gjyqësore në vend, duke kërkuar informacion mbi çështjet e regjistruara për falsifikim dokumentesh dhe shpërdorim detyre të regjstruara ndaj zyrtarëve të ZVRPP-ve gjatë periudhës 2013-2016.
Në total 11 prokurori iu përgjigjën kërkesës për informacion, duke njoftuar se gjatë kësaj periudhe u regjistruan 210 procedime penale me 83 të pandehur. Nga këto procedime, 135 u pushuan dhe 43 çështje u dërguan në gjykatë. Deri më tani janë regjistruar 2 dënime dhe një pafajësi. Prokuroria me më shumë çështje të regjistruara kundër zyrtarëve të ZVRPP-së është ajo e Vlorës me 137 procedime.
Shumë nga këto kallëzime janë bërë nga Kontrolli i Lartë i Shtetit, por KLSH ankohet se shumica e kallëzimeve të dorëzuara në prokurori gjatë viteve të fundit janë pushuar.
“KLSH ka depozituar shumë kallëzime, ku pak nga këto kallëzime janë ndjekur nga prokuroria, ndërkohë që pjesa më e madhe e tyre është pushuar, raste këto që ne si institucion i kemi ankimuar të gjitha në gjykatë,” tha Yzeiraj.
“Shumë kallëzime janë kryer edhe për nëpunës të ALUIZN-it, të cilët në shumë raste kanë abuzuar me detyrën,” shtoi ai.
Ashpërsimi i dënimeve
Rezultatet e dobëta në luftën kundër korrupsionit me pronën nuk njoftohen vetëm nga Kontrolli i Lartë i Shtetit, por gjithashtu pranohen edhe nga organi i akuzës.
“Kemi shumë raste të zyrtarëve që kanë abuzuar me detyrën e tyre, dhe si përfundim, nëse janë dënuar, janë dënuar me masa të lehta penale,” shprehet Besnik Muçi, prokuror pranë Prokurorisë për Krime të Rënda.
Muçi shton se për shkak të gjithëpërhapjes së krimeve me pronën, është e nevojshme të amendohet Kodi Penal për të ashpërsuar masat e dënimit për këtë lloj vepre penale.
“Unë personalisht jam për shtimin e një dispozite tjetër, tek neni për akuzën e “Shpërdorimit të detyrës” dhe “Falsifikimit të dokumentave”, duke qartësuar se nëse këto vepra kryhen me qëllim tjetërsimin e pronës së individit apo të shtetit, duhet të jetë një dënim më i madh me burg, dënim i cili duhet të përllogaritet në masën e dënimit të shkaktuar nga zyrtari që kryen veprën penale,” tha ai.
Kolegia e tij nga Kruja, Mirela Kapo, e cila ka hetuar një çështje ndaj dy zyrtarëve të ZVRPP Krujë, e cila është në fazën përfundimtare të gjykimit, shprehet më pesimiste ndaj efikasitetit të ashpërsimit të masës së dënimit.
Kapo i tha BIRN se vetëm ashpërisimi i dënimeve nuk do të sillte zgjidhjen e problemit, duke sugjeruar se është e nevojshme që zyrtarëve të dyshuar duhet t’i hetohet edhe pasuria.
“Nëse një drejtues hipoteke apo zyrtar i këtij institucioni kryen veprime të kundraligjshme me qëllim tjetërsimin e mijëra metrave katrorë, siç ka ndodhur në disa zona të vendit, në bregdet e zona malore, nuk e ka problem të qëndrojë disa vite në burg apo qoftë edhe me masa ndaluese në arrest shtëpie. Kjo pasi tjetërsimi i mijërave metrave katrorë tokë, automatikisht ka dhe një përfitim të konsiderueshëm,” u shpreh ajo.
“Ajo që është më e rëndësishmja për hetimin e kësaj kategorie zyrtarësh është verifikimi i pasurisë së tyre. Për të goditur këtë shtresë unë jam me parimin “ndiq paranë”,pasi kjo është mënyra e vetme për t’i frikësuar, duke i vënë saksione mbi pasurinë,” shtoi ajo.
Besnik Muçi nënvizon se në draftin origjinal të ligjit antimafia përfshihej dhe vepra penale e shpërdorimit të detyrës, por ky parashikim u hoq gjatë procesit legjislativ.
“Shpërdorimi i detyrës si vepër, thuajse u fut në dispozitat që do hetonte ligji antimafia në kohën kur ky ligj diskutohej në komisionet parlamentare, por në momentet e fundit kjo dispozitë u hoq dhe nuk është diskutuar më në këtë pjesë,” tha Muçi.
“Nëse një kryetar hipoteke apo një jurist dhe inxhinier topograf në hipotekë shkel ligjin dhe bën shpërdorim detyre duke ia hequr pronën njërës palë dhe duke ia dhënë një tjetre, nuk besoj se e bën pa përfituar një të mirë materiale,” shtoi ai.
Sipas Muçit, ndryshimet e fundit të Kodit të Procedurës Penale parashikojnë që i dëmtuari të bëhet palë në gjyqin penal, çfarë e ndihmon të kërkojë rikthimin e pronës së tjetërsuar.
“I dëmtuari do kërkojë pronën në anën proceduriale civile, ndërsa prokurori në atë penale. Të dyja bashkë këto tani janë ndërthurur me njëra-tjerën dhe kjo është një gjë e mirë, që gjykata njihet me shkeljet dhe jep vendim edhe penal, por edhe civil, duke i rikthyer pronën që i është rrëmbyer individit,” tha prokurori i Krimeve të Rënda.
“Një gjë e tillë duhet të ndodhë edhe me shtetin, kur i dëmtuar është vetë ai. Shumë raste kemi dëgjuar kohët e fundit që pronat e shtetit në bregdet janë grabitur. Në këto raste, Avokatura e Shtetit duhet patjetër të bëhet palë në proceset penale që prokuroria do zhvillojë, duke kërkuar dhe mbrojtur interesat e shtetit,” përfundoi Muçi./ BIRN