Pas shpërthimit/Pse Libani nuk gjen kurrë paqe

Nga Shlomo Ben-Ami*

Javën e kaluar, një depo me rreth 3,000 ton nitrat amoniaku shpërtheu, duke shkatërruar plotësisht portin e Bejrutit dhe pjesën më të madhe të kryeqytetit libanez. Të paktën 137 njerëz u vranë, mijëra u plagosën dhe qindra mijëra mbetën të pastrehë. Për një vend që tashmë ishte rrethuar nga kriza politike dhe ekonomike, sfidat thjesht u bënë më të thella. Mundësia e vetme për t’i kapërcyer ato qëndron në reformën rrënjësore të sistemit politik të Libanit dhe aleancat rajonale.

Sipas guvernatorit të Bejrutit, humbjet totale ekonomike nga shpërthimi mund të arrijnë në 10-15 miliardë dollarë. Megjithatë, shteti libanez tashmë është në prag të falimentimit. Dhe, me një regjim kleptokratik të paaftë që drejton vendin, asnjë huadhënës ndërkombëtar, përfshirë Fondin Monetar Ndërkombëtar, nuk është i gatshëm t’i ofrojë kredi.

Në vazhdën e krizës së fundit, Libani do të marrë një ndihmë të konsiderueshme ndërkombëtare. Tashmë donatorët kanë premtuar gati 300 milionë dollarë ndihmë humanitare në një samit virtual, në mënyrë që të mbështesin kujdesin shëndetësor, sigurinë ushqimore, arsimin dhe strehimin.

Këto para nuk vijnë falas. Për t’i ruajtur që të mos bien në “duar të korruptuara”, siç ka thënë presidenti Francez Emmanuel Macron, ndihma do të menaxhohet nëpërmjet Kombeve të Bashkuara, organizatave ndërkombëtare dhe OJQ-ve, jo nga qeveria libaneze. Ata e dinë se nëse pushtetarët atkualë të vendit kanë nën kontroll këto financa, kontributet e tyre thjesht do të zgjasin korrupsionin dhe krizën. Mjerisht, kjo ëstë thjesht një masë lehtësuese e përkohshme, që nuk mund të adresojë shkaqet thelbësore të sëmundjeve të Libanit dhe, për më tepër, të mund të lehtësojë presionin e brendshëm mbi klasën politike të vendit.

Po, donatorët ndërkombëtarë po bëjnë thirrje për reforma politike dhe ekonomike. Por e vërteta e trishtueshme është se kapërcimi i interesave të lëvruara të Libanit – përfshirë klasën e tij të brendshme qeverisëse dhe fuqitë e jashtme, të tilla si Irani dhe Siria, që kanë një ndikim të konsiderueshëm të brendshëm – do të jetë e pamundur. Presidenti i Libanit Michel Aoun, një marionetë e Hezbollahut, nuk do ta pranonte thirrjen për një hetim ndërkombëtar për shpërthimin që ndodhi në port, duke pretenduar se kjo mund “ta zbusë të vërtetën”.

Qeveria e Libanit reflekton grindjen sektare të vendit. Midis qetësisë relative dhe kaosit të dhunshëm është vetëm një sistem i brishtë i ndarjes së pushtetit që përfshin grupe konkurruese etnike dhe fetare, duke përfshirë të krishterët maronitë, Druzet dhe myslimanët sunitë dhe shiitë.

Por ai sistem është varur për një kohë të gjatë nga flukset hyrëse masive të kapitalit, të cilat lejuan që elita sektare mori në dorë patronazhin. Një ndalesë e papritur e prurjeve vitin e kaluar shkatërroi themelet e sistemit, duke nxitur protesta të gjera dhe duke tronditur paqen delikate të Libanit.

Megjithatë, dinamika e brendshme e Libanit vështirë se mund të ndahet nga zhvillimet rajonale. Politika sektare e Libanit u ka mundësuar fuqive të huaja të fitojnë një terren të fortë në vend, duke e shndërruar atë në një pjesë integrale të Aksit të Rezistencës së udhëhequr nga Irani kundër planeve rajonale të Izraelit dhe Amerikës.

Mbështetja e lavdishme e Iranit për Hezbollahun i ka mundësuar partisë politike dhe milicisë shiite të bëhet ndoshta aktori më i fuqishëm jo-shtetëror në botë, me aftësi ushtarake që ia kalojnë atyre të ushtrisë së Libanit. Flitet se kur Macron vizitoi Bejrutin pas shpërthimit në port, turmat brohorisnin, “na çlironi nga Hezbollahu”.

Por Hezbollah gëzon mbështetje me bazë të gjerë midis Shiitëve të Libanit, të cilët përbëjnë gati një të tretën e popullsisë së vendit dhe formojnë sektin më të fuqishëm, politikisht dhe ushtarakisht. Ndoshta më e rëndësishmja, sovraniteti i Libanit vazhdon të destabilizohet nga Irani, i cili është i angazhuar të përdorë Hezbollahun për të çuar para prioritetet e veta strategjike. Kur ndodhi shpërthimi në Bejrut, një gjykatë speciale e mbështetur nga Kombet e Bashkuara ishte disa ditë larg nxjerrjes së vendimit të saj në gjyqin e katër anëtarëve të dyshuar të Hezbollahut për vrasjen e vitit 2005 të ish-kryeministrit libanez (dhe njeriut të Arabisë Saudite në Bejrut) Rafik Hariri.

Sigurisht, modelet rajonale të Iranit kanë nxitur rezistencë: spektri i një lufte Izrael-Hezbollah kohët e fundit po rritet ndjeshëm. Shpërthimi në Bejrut mund të jetë që ai që shmang – ose të paktën parandalon – një konflikt të tillë, në të cilin Izraeli do të shkatërronte infrastrukturën e Libanit për të neutralizuar 150,000 raketat që Hezbollahu ka fshehur në mesin e popullatës civile para se ato të shkatërrojnë popullin e ndjeshëm të Izraelit.

Fatkeqësia e Libanit e bën më të vështirë për Izraelin që të kryejë një sulm të tillë parandalues ​​mbi aftësitë ushtarake të Hezbollahut dhe e dekurajon Hezbollahun të antagonizojë Izraelin. Por çfarëdolloj faktori parandalues që ekziston është i brishtë. Nëse Hezbollahu (me ndihmën e Iranit) zhvillon raketa precizoni të lartë, rezultati do të jetë i paparashikueshëm.

Edhe pa armë të tilla, shpresa e komunitetit ndërkombëtar për të përdorur ndihmën si një si një mekanizëm për të sjellë ndryshime – një shpresë e ndarë jo vetëm nga fuqitë perëndimore si Franca, por edhe mundësisht nga Arabia Saudite dhe shtetet e tjera të Gjirit – nuk ka gjasa të japë fryte. Siç raportohet që vetë Macron t’i ketë thënë presidentit të SHBA-së Donald Trump, sanksionet kundër Hezbollahut dëmtojnë ato që ato synojnë të dobësojnë, përfshirë Iranin.

Megjithatë, shoqëria civile e gjallë dhe e zhvilluar e Libanit e ka kërkuar ndryshimin më parë. Pas vrasjes së Haririt, Revolucioni Cedar – një seri demonstratash nën moton e “lirisë, sovranitetit dhe pavarësisë” – detyroi tërheqjen e trupave siriane nga Libani.

Por shoqëria civile libaneze përballet me kundërshtim më të ashpër sot sesa në vitin 2005. Gjatë 15 viteve të fundit, Irani është përpjekur me shumë guxim ta kthejë Libanin në fushën e tij të lojërave strategjike. Si rezultat, Hezbollahu është më i fuqishëm dhe Libani është më i nënshtruar ndaj fuqive të jashtme – përfshirë Iranin, Sirinë dhe Rusinë – se kurrë më parë.

Këto fuqi nuk do të qëndrojnë pas dhe nuk do të lejojnë një reformë të sistemit politik që e ka bërë Libanin një hallkë kaq të rëndësishme në strategjinë e tyre rajonale, madje edhe duke rrezikuar ta kthejnë vendin në një tjetër Libi. Larg një Revolucioni të ri Cedar, përpjekjet për të nxitur reformën mund të çojnë në një konflikt shumë të ngjashëm me luftën civile të viteve 1975-1990, në të cilën fuqitë e huaja dhe milicitë rivale lokale bashkojnë forcat dhe e copëtojnë Libanin.

Shlomo Ben-Ami, ish-ministër i jashtëm Izraelit, marrë nga Project Syndicate.