Loja e Erdoganit: Çështja turke në pragun e BE-së

Më shumë se 15 vjet që nga fillimi i bisedimeve të pranimit, tensionet janë në rritje midis Ankarasë dhe Brukselit. Rexhep Tajip Erdogan pothuajse u distancua nga BE përpara se Turqisa të pëpiqej realisht për t’u bashkuar me të.
Teksa ishte në Bruksel duke pritur vendimin e samitit të BE nëse do të nisnin bisedimet e pranimit me vendin e tij, presidenti i Turqisë u zemërua me kushtet paraprake. “Mora një informacion se si ai i kishte dërguar fjalë aeroportit:‘ ndiznui motorët, do të kthehemi në shtëpi ‘, “kujton Peter Ëestmacott gjatë samitit në dhjetorin e 2004, ku ai mori pjesë si ambassador i Britanisë së Madhe në Ankara. Ai kujton përpjekjet e furishme të Tony Blair, atëherë Kryeministrin e Mbretërisë së Bashkuar, për të zgjidhur mosmarrëveshjen. Evropianët arritën t’I shuanin shqetësimet e udhëheqësit turk dhe brenda një viti negociatat kishin filluar.

Më shumë se një dekadë e gjysmë më vonë, Turqia e Z. Erdogan është më larg se kurrë nga anëtarësimi në BE. Pasi udhëheqësit e Unionit muajin e kaluar vendosën përgatitjen e sanksioneve të reja kundër Ankarasë mbi një mosmarrëveshje në Mesdhe, marrëdhëniet kanë hyrë në krizë më të thellë, pa një plan të qartë se si do të rekuperohen. Mosmarrëveshjet e përshkallëzuara në fushën e të drejtave të njeriut deri te pretendimet detare kanë ngjallur frikën e konfliktit dhe kanë shkatërruar besimin e shumë vendeve evropiane dhe zyrtarëve të Brukselit në fqinjin e tyre jug-lindor. Në të njëjtën kohë, varësitë e ndërsjella në fusha të tilla si tregtia, emigrimi dhe kundër-terrorizmi do të thotë se asnjëra palë nuk është ende e përgatitur për një ndarje të plotë – duke i lënë të dy të peng të një marrëdhenieje të dhimbshme. Pas viteve të një qasjeje ad hoc, udhëheqësit evropianë do të zhvillojnë bisedime në mars mbi strategjinë e tyre ndaj Turqisë, duke përfshirë sanksione të reja. “E gjithë marrëdhënia kërkon modernizim,” tha Ilke Toygur, një analist në Institutin Gjerman për Çështjet Ndërkombëtare dhe të Sigurisë dhe Institutin Mbretëror Elcano të Spanjës, të përkeqësimit të lidhjeve BE-Turqi. “Çështja është, askush nuk ka hartuar një plan B.”

Z. Erdogan ka përdorur në një ton më pajtues në javët e fundit, pjesërisht për të tërhequr kapital të huaj për të mbështetur ekonominë e dëmtuar të vendit të tij. Të martën, presidenti turk përdori një takim me ambasadorët e BE për të përshëndetur planet për bisedime të rinovuara me Greqinë dhe tha se ai dëshironte të krijonte një “axhendë pozitive” në marrëdhëniet e Turqisë me Brukselin. Por shumë diplomatë të BE-së, të sprovuar nga vitet e përplasjeve, janë skeptikë për një ndryshim të qenëishme në marrëdhënie. Njëri tha se ai priste rikthimin e qasjes agresive të presidentit turk përpara marsit”, kur udhëheqësit e BE-së marrin një vendim përfundimtar mbi sanksione më të ashpra financiare që ata kanë shmangur prej kohësh për shkak të problemeve ekonomike të Turqisë.

“Logjika e çuditshme, por e patëmetë ka qenë: ‘mos e shkelmoni njeriun kur ai është përfund, sepse mund të bëjë gjëra edhe më të çmendura’,” tha diplomati. “Ne kurrë nuk i kemi trajtuar çështjet në një mënyrë të atillë sa t’ i themi Erdoganit:” Nëse vazhdoni të silleni kështu, do të ketë pasoja ekonomike “.

Marrëdhënia e BE me Turqinë gjatë epokës Erdogan ka qenë gjithmonë komplekse – dhe nganjëherë kontradiktore. Hapi pozitiv I vitit 2004 për Ankaranë për t’u bërë një kandidat për t’u future në Be u zhvillua në kuadrin e pakënaqësisë turke me pranimin e Qipros në Union më parë atë vit. Ishulli Mesdhetar u lejua të bashkohej edhe pse pjesa e saj veriore ishte nën një okupim ushtarak prej dekadash nga Turqia që asnjë vend tjetër nuk e njeh. Bisedimet për të zgjidhur të ashtuquajturën çështje të Qipros janë zhvilluar vazhdimisht, së fundmi në 2017.

Por varësia e ndërsjelltë ekonomike midis BE dhe Ankarasë është gjithashtu e dukshme – dhe pasqyrohet në një bashkim doganor midis të dyve që mbushi 25 vjet muajin e kaluar. Turqia ishte partneri i pestë më i madh tregtar i BE-së, tregu i eksportit dhe siguruesi i importeve në 2019, sipas të dhënave të Unionit. BE është partneri numër një i importit dhe eksportit të Turqisë, si dhe burimi më i madh i investimeve në vend. Lidhjet midis dy fuqive janë thelluar nga trazirat rajonale. Turqia është bërë një partner i rëndësishëm në bashkëpunimin kundër-terrorizmit, veçanërisht pasi është kanali kryesor për luftëtarët e ISIS nga Evropa për të lëvizur brenda dhe jashtë Sirisë dhe Irakut.

Ardhja e më shumë se 1 milion emigrantëve në BE në 2015 shtoi një dimension tjetër në lidhjet midis Unionit dhe Ankarasë. Të dy ranë dakord për një marrëveshje në mars 2016 sipas së cilës evropianët ranë dakord të paguanin Turqinë miliarda euro për të pritur refugjatë në këmbim të marrjes së emigrantëve që kishin udhëtuar nga territori i Turqisë drejt ishujve grekë.

Një mosmarrëveshje e re mbi emigracionin vitin e kaluar përmbledh rëndësinë e Turqisë për BE dhe fërkimet midis tyre. Mijëra emigrantë udhëtuan në kufirin me Greqinë në Mars pasi Z. Erdogan ndoqi një kërcënim për të “hapur portat” për refugjatët. “Nëse Erdogan me të vërtetë dëshironte, ai mund të bënte më shumë [sesa bëri atëherë],” pranoi një diplomat evropian. “Ne të gjithë jemi shumë të vetëdijshëm për këtë. Opinioni publik evropian është shumë i ndjeshëm për këtë çështje dhe Erdogan e di këtë ”

Përplasjet, spiunët dhe përfaqësuesit

Shtetet anëtare të BE janë përplasur gjithashtu me udhëheqësin turk, veçanërisht pas përpjekjes për grusht shteti në 2016. Z. Erdogan u zemërua nga ajo që ai e pa si reagim të pamjaftueshëm të evropianëve ndaj puçit, i cili la 250 njerëz të vdekur.

Në 2017, Hollanda ndaloi ministrin e jashtëm turk dhe dëboi një ministër tjetër nga vendi pasi ata kërkuan të bënin fushatë në tokën Hollandeze në një referendum kushtetues që po zhvillohej në Turqi. Turqia arrestoi shtetas dhe individë me dy shtetësi nga Gjermania – përfshirë një gazetar të Die Ëelt – si dhe nga Hollanda, Belgjika dhe Austria si pjesë e një goditje të madhe që pasoi grushtin e shtetit të dështuar. Disa vende evropiane kanë shprehur shqetësime lidhur me aktivitetin e shërbimit të inteligjencës së Turqisë në vendin e tyre dhe përdorimin e hoxhallarëve turq të stërvitur për të spiunuar diasporën.

Kohët e fundit Franca është shfaqur si antagonistja kryesore e Turqisë në BE, duke denoncuar aktivitetet e Ankarasë në konfliktet nga Afrika e Veriut deri në Nagorni-Karabak. Presidenti Emmanuel Macron u ankua në vitin 2019 se Nato po vuante “plakje trurit” për moskunsultimit të Turqisë me anëtarët e aleancës para se të niste një operacion të madh ushtarak në Sirinë veriore.

Z. Macron gjithashtu ka akuzuar Turqinë për sjellje “kriminale” në luftën civile të Libisë, ku Ankaraja ka dërguar armë dhe luftëtarë mercenarë sirianë për të mbështetur qeverinë e njohur nga OKB në Tripoli. Franca ka qenë një mbështetëse, të paktën politikisht, e gjeneralit renegat Khalifa Haftar, i cili shkaktoi një luftë civile duke filluar një ofensivë kundër administratës së Tripolit në 2019. Ndërkohë, z. Erdogan ka fyer z. Macron dhe ka bërë thirrje për bojkot të produkteve franceze mbi përgjigjen e Parisit ndaj sulmeve vdekjeprurëse terroriste islamike në Francë vitin e kaluar.
Rreziku i masave më të ashpra.

Dilema më e ngutshme e BE-së është nëse do të ndërmarrë veprime më të ashpra mbi kërkimin për energji në ujërat e Mesdheut. Qipro, Greqia dhe aleatët e tyre kanë kërkuar që sanksionet e deritanishme modeste të intensifikohen akoma dhe më shumë

Por shumë vende evropiane mbeten skeptike për një reagim më të ashpër. Edhe partia kryesore e opozitës turke Populli Republikan ka reaguar kundër saj.

Unal Cevikoz, këshilltar i politikës së jashtme të udhëheqësit të partisë, argumentoi se Brukseli duhej të kishte vepruar “shumë më herët, jo në nivelin e sanksioneve, por për t’i dhënë një sinjal Turqisë se kjo cështje nuk po shkonte si duhet”.

Si e shpjegojnë hartat krizën e gazit mesdhetar lindor

“Kjo nuk ka ndodhur dhe tani ata janë të detyruar të marrin masa më të ashpra,” shtoi z. Cevikoz, i cili tha se ai kishte nxitur diplomatët evropianë të shmangeshin nga masat më të ashpra nga frika se ato “do të bënin që Turqia të largohe akoma dhe më nga Evropa”.

Angela Merkel, kancelarja gjermane, ka luajtur një rol vendimtar që e përçarja midis BE dhe Turqisë të kthehet në një shkëputje totale. Ajo ishte arkitektja kryesore e marrëveshjes së emigracionit 2016. Berlini është gjithashtu i vetëdijshëm për rëndësinë e Turqisë për kompanitë gjermane dhe për popullsinë e madheturke në Gjermani.
Një moment i rëndësishëm do të vijë më vonë këtë vit kur zonja Merkel të tërhiqet nga posti që ajo ka mbajtur që nga viti 2005 – viti kur filluan bisedimet e pranimit të BE-së (tani të lënë në pauzë). Dilema është nëse pasardhësi i saj dhe liderët e tjerë evropianë do të besojnë ende se lidhja me Turqinë e z. Erdogan është strategjikisht shumë e rëndësishme për t’u thyer.

“Kjo qeveri nuk do të vazhdojë përgjithmonë,” tha një zyrtar i lartë gjerman i administratës Erdogan. “Ndoshta gjërat do të ndryshojnë më pas, ndoshta nuk do të ndryshojnë. Por Turqia do të jetë gjithmonë shumë e rëndësishme – dhe ne nuk duam ta humbasim atë. ”