Duka i Edinburgut, pa dyshim “bashkëshorti më i famshëm në botë”, ndërroi jetë në moshën 99-vjeçare. Ai kaloi 7 dekada nën hijen e gruas së tij, Mbretëreshës Elizabeth II, por forca e tij e personalitetit nënkuptonte se ai kurrë nuk ishte thjesht një “bashkëshort profesionist”. Por, kush ishte njeriu pranë monarkes dhe si ndodhi që ai u martua me Mbretëreshën?
Një burrë, por kurrë një mbret
Le ta nisim nga fillimi: Duka, i njohur gjithashtu si Princi Philip, nuk ishte kurrë në linjën për marrjen e fronit – të cilin pritet ta trashëgojë djali i tij i madh dhe kurrë nuk mbajti titullin e mbretit. Kjo sepse në Mbretërinë e Bashkuar, një grua që martohet me monarkun mund të përdorë titullin ceremonial të mbretëreshës, por burrat që martohen me monarken nuk mund të përdorin titullin “mbret”, i cili mund të përdoret vetëm nga sovranët meshkuj.
Mbretëresha dhe Princi Philip kanë 4 fëmijë: Princi Charles, 72 vjeç, Princesha Anne, 70 vjeç, Princi Andrew, 61 vjeç dhe Princi Edward 57 vjeç. Biografja mbretërore Ingrid Seward citon Princin Andreë të thoshte për fëmijërinë e tij: “Dhembshuria vjen nga Mbretëresha. Dhe detyra dhe disiplina vijnë prej tij.”
Andrew gjithashtu kujton se si babai i tij gjente kohë për të shpikur përralla para gjumit, ose për të dëgjuar fëmijët e tij duke lexuar “Rrëfimet” e Rudyard Kipling. Princi Philip jetoi mjaftueshëm për të parë 8 nipërit e mbesat e tij duke u rritur dhe për të mirëpritur edhe 10 stërnipër e stërmbesa.
Si e nisi ai jetën?
Sa për për kuriozitet, udhëtimi i Philip për në Pallatin Buckingham filloi në 1922, në një krevat fëmijësh të bërë nga një kuti ngjyre portokalli. Ai lindi në 10 qershor 1921 në ishullin grek të Korfuzit, fëmija më i vogël dhe djali i vetëm i Princit Andrew të Greqisë dhe Princeshës Alice të Battenbergut. Kjo trashëgimi e bëri atë një princ të Greqisë dhe Danimarkës, por një vit më pas familja e tij u dëbua nga Greqia pas një grushti shteti. Një anije luftarake britanike i çoi për siguri në Itali, me fëmijën Philip që dremiste në një krevat të improvizuar nga një arkë.
Si ishte edukimi e tij?
Fëmijëria e Filipit ishte e fragmentuar dhe errësuar nga një sërë humbjesh. Në vitin 1930, kur ai ishte 8 vjeç, nëna e tij u shtrua në një qendër psikiatrike pasi pësoi një krizë nervore.
Filipi pa pak nga të dy prindërit në vitet që pasuan. Babai i tij u zhvendos në Rivierën Franceze me një dashnore dhe të afërmit e nënës së tij në Mbretërinë e Bashkuar ndihmuan në rritjen e tij. Ai më vonë do të përvetësonte mbiemrin e tyre, Mountbatten – një formë e anglicizuar e mbiemrit të familjes së tij Battenberg.
Një shkollë me konvikt skocez u kthye në shtëpia e tij gjatë adoleshencës. Themelues dhe drejtori i tij ishte pioneri arsimor hebre Kurt Hahn, i cili ishte detyruar të largohej prej nazistëve nga Gjermania.
Shkolla i dha Philip-it një strukturë dhe ushqeu vetësigurinë e tij. Regjimi i konviktit ishte disi spartan, pasi nxënësit ngriheshin herët për një dush të ftohtë dhe më pas vraponin në oborr pasi drejtori hebre besonte se kjo luftonte “pasionet helmuese” të adoleshencës.
Në vitin 1937, një nga 4 motrat e Filipit, Cecilie, vdiq në një aksident ajror së bashku me burrin e saj gjerman, vjehrrën dhe 2 djemtë e vegjël. Për më tepër ajo ishte shtatzënë në atë kohë.
Cecilie ishte bashkuar së fundmi me partinë naziste, e cila kishte nën një kontroll gati totalitar të Gjermanisë. I pikëlluar Philip, 16 vjeç, shëtiti nëpër rrugët e Darmstadt prapa arkivolit të motrës së tij ndërsa turmat e përshëndetnin me thirrjen “Heil Hitler”.
“Është e thjeshtë ajo që ndodhi”, tha Princi Philip më vonë për atë kohë. “Familja u prish. Nëna ime ishte e sëmurë, motrat e mia ishin të martuara, babai im ishte në jug të Francës. Unë thjesht duhej të vazhdoja jetën më tej. Po ju? Ç’do të bënit?”, citon lapsi.al
Si arriti Philip të joshte Mbretëreshën?
Kur Filipi la shkollën, Britania ishte në prag të luftës me Gjermaninë. Ai u bashkua me Kolegjin Detar Mbretëror “Britania” në Dartmouth, ku provoi se ishte një kadet i shkëlqyer dhe u diplomua në krye të klasës së tij.
Kur mbreti George VI bëri një vizitë zyrtare në korrik 1939, Filipit iu ngarkua detyra që të argëtonte vajzat e tij të reja, princeshat Elizabeth dhe Margaret.
Shërbyesja e tyre, Marion Crawford (e punësuar si kujdestare për princeshat), kujtoi më vonë se Philip “kishte treguar një zell të madh”. Ai i bëri mjaft përshtypje Elizabetës 13-vjeçare, siç do të bëhej e qartë së shpejti.
Princi Philip shërbeu duke u dalluar në Luftën e Dytë Botërore, duke u angazhuar në veprime ushtarake për herë të parë në Oqeanin Indian. Në tetor 1942, ai ishte 21 vjeç dhe një nga togerët e parë të Marinës Mbretërore.
Princesha adoleshente dhe oficeri mbanin lidhje me letra. Gjatë Krishtlindjeve 1943, pasi Philip kishte qëndruar pranë Familjes Mbretërore dhe një fotografi e tij me uniformë detare ishte vendosur në tryezën e dhomës së saj të zhveshjes. Ishte një gjest vendimtar nga një vajzë e re e rezervuar, por e vendosur.
Disa ndihmës të saj ishin skeptikë. Dukej si një tallje me të dhe Filipi konsiderohej “i ashpër, i sjellshëm, i paarsimuar dhe ndoshta nuk do të ishte besnik me të”. Por ata nuk mund të bënin asgjë për të penguar Mbretëreshën e ardhshme.
Sipas biografit Philip Eade, letrat e Filipit nga 1946 zbulojnë një të ri të hedhur dhe me qëllime në jetë. Ai i shkroi vjehrrës së tij së ardhshme: “Jam i sigurt që nuk i meritoj të gjitha të mirat që më kanë ndodhur. Të mos vdes në luftë dhe të shoh fitoren, të më jetë dhënë shansi të pushoj dhe më pas të rifilloj, të jem dashuruar plotësisht dhe pa rezerva, i bën të gjitha problemet personale dhe madje ato të botës të duken të vogla, të vogla “.
Mbreti Xhorxh i dha leje Filipit të martohej me vajzën e tij. Por së pari kishte disa ndryshime që duheshin bërë. Princi i Greqisë dhe Danimarkës së dikurshme u natyralizua britanik duke u bashkuar zyrtarisht në Kishën e Anglisë dhe duke braktisur titujt e tij të huaj.
Në ditën e dasmës së tij, 20 nëntor 1947, ai u bë Duka i Edinburgut, një emër me të cilin ai u njoh gjerësisht për pjesën tjetër të jetës së tij. Ditën e dasmës ai ishte 26 vjeç dhe gruaja e tij e re 21. Çifti mbretëror do të kishte pak më shumë se 4 vjet martuar (dhe 2 fëmijë) së bashku para se të trokiste detyra.
Lajmi fatal i gjeti ata në një shtëpizë lojërash në Kenia, gjatë turneut të tyre më 1952 në Komonuelth.
“Mbreti George VI, babai i Elizabetës kishte i vdekur në moshën 56 vjeçare”.
Komandanti Michael Parker, miku i Dukës së Edinburgut dhe sekretari i tij privat, përshkroi momentin kur Philip kuptoi se gruaja e tij ishte tani Mbretëreshë.
“Ai dukej sikur kishin hedhur gjysmën e botës mbi të. Unë kurrë nuk kam ndjerë keqardhje për askënd gjatë gjithë jetës sime. Ai thjesht mori frymë rëndë sikur të ishte nën shok. Ai e kuptoi menjëherë se idili i jetës së tyre të përbashkët kishte marrë fund “.
Ambiciet detare të Filipit u frenuan. Mbretëresha e re Elizabeta do të kishte nevojë për burrin e saj në krah. Duka i Edinburgut u emërua si bashkëshort i Mbretëreshës. Funksioni i tij kryesor ishte të mbështeste gruan e tij. Një grindje e gjatë shpërtheu në fillim të viteve 1950 kur Philip donte që Familja Mbretërore të merrte mbiemrin e tij, Mountbatten.
“Unë jam i vetmi njeri në vend që nuk më lejohet t’u jap emrin tim fëmijëve të mi!” – tha ai duke tymosur kur Mbretëresha vendosi për të mbajtur mbiemrin Windsor. “Unë nuk jam gjë tjetër veçse një amebë e plagosur!”
Filipi u përpoq të gjente qëllimin në rolin e kufizuar të përcaktuar për të. Por, si një pragmatist natyral, ai ishte i vendosur të fuste ajër të pastër nëpër korridoret e bukura të Pallatit Buckingham.
Si e ndryshoi Philip monarkinë?
Duka nuk e harroi kurrë eksodin e detyruar të familjes së tij nga Greqia dhe besoi se monarkitë duhet të përshtaten për të mbijetuar.
Ai vendosi dreka informale ku Mbretëresha mund të takonte njerëz nga një gamë më e gjerë e prejardhjeve. Shërbëtorët e pallatit me një uniformë tradicionale u ndaluan të pluhurosnin flokët. Dhe kur mësoi se pallati kishte një kuzhinë të dytë ekskluzivisht për të ushqyer mbretërit ai e mbylli atë.
Duka ishte kampion i një dokumentari 90-minutësh të BBC-së me titull “Familja Mbretërore”, i cili u transmetua në 1969 dhe u konsiderua si historik në televizion. Ajo paraqiti Mbretëreshën duke i ushqyer me karota kalin e saj, duke parë TV dhe duke diskutuar në një Barbecue ndërsa Princesha Anne skuqte sallam.
Në Pallatin Buckingham, Philip kishte vendosur “Intercom” në mënyrë që shërbëtorët të mos kishin më nevojë të transportonin mesazhe të shkruara për gruan e tij. Ai i mbante vetë bagazhet dhe gatuante mëngjesin në dhomat e tij me një tigan elektrik derisa Mbretëresha kundërshtoi për shkak të aromave.
Si e kalonte kohën e tij?
Për shkak se bashkëshortja e tij ka shërbimin më të gjatë në historinë britanike, princi mori pjesë në rreth 22,191 aktivitete. Kur u tërhoq nga detyrat mbretërore në 2017, ai u tha se ishte mbrojtës, president ose anëtar i më shumë se 780 organizatave.
Duke shoqëruar Mbretëreshën në turne të Komonuelthit dhe vizita shtetërore, ai vizitoi 143 vende ku përdorur frëngjishten dhe gjermanishten e tij të rrjedhshme.
Një nga trashëgimitë e tij më të njohura është “Çmimi i Dukës së Edinburgut”, themeluar në 1956 me nxitjen e ish-drejtorit të tij hebre, Kurt Hahn.
Pjesëmarrësit e moshës 14-25 vjeç mund të fitojnë çmime duke bërë punë vullnetare, duke mësuar aktivitete fizike dhe aftësimi dhe duke ndërmarrë një ekspeditë si një udhëtim në mal ose një udhëtim me vela. Në vitin 2016, pothuajse 1.3 milionë të rinj morën pjesë në këtë aktivitet në më shumë se 130 vende dhe territore në të gjithë botën.
Në kohën e tij të lirë, Philip ishte një sportist i talentuar. Ai mësoi të lundronte dhe u bë një konkurrent i rregullt në garat e velave të çdo vere.
Ç’ka thënë Mbretëresha për të dhe ai për Mbretëreshën
I pyetur për të përmbledhur kontributin e tij në jetën britanike, Princi Philip u përgjigj me sinqeritet tipik: “Unë thjesht kam bërë atë që mendoj se është më e mira. Disa njerëz mendojnë se është në rregull. Disa jo. Çfarë mund të bësh? Unë nuk mund të ndryshoj mënyrën time për të bërë gjërat. Është pjesë e stilit tim”.
Princi tërhoqi polemika të përsëritura duke bërë edhe komente të konsideruara raciale, përfshirë një në vitin 1986 kur ai u tha një grupi studentësh britanikë në Kinë: “Nëse qëndroni këtu shumë më gjatë, të gjithë do të jeni me sy të çarë”.
Kritikët e konsideruan atë të prirur për gafa. Mbrojtësit e tij e shihnin princin si një produkt të kohës së tij i cili përpiqej të bënte shaka. Njerëzit e brendshëm thonë se e qeshura ishte ajo që mbante Philip-in dhe Mbretëreshën së bashku.
Në vitet 1960 kur Mbretëresha e i niste fjalimet e saj me frazën “Burri im dhe unë…” u bë objekt i shumë talljeve dhe kritikët e konsideruan atë si arkaike dhe të ngurtë. Ajo e tërhoqi frazën, por ndjenja mbeti. Më pas ajo përdorte vetëm fjalën “unë”. Për këtë ajo ka folur në një ceremoni në përvjetorin e artë të dasmës së tyre.
“Shumë shpesh kisha frikë. Princit Philip i është dashur të më dëgjojë shpesh duke folur. Shpesh ne kemi diskutuar fjalimet e mia paraprakisht dhe siç e imagjinoni, pikëpamjet e tij janë shprehur në një mënyrë të drejtpërdrejtë.
Ai është dikush që nuk i bën lehtë komplimentet, por ai ka qenë, thjesht, forca ime dhe qëndrimi im gjatë gjithë këtyre viteve. Unë dhe e gjithë familja e tij, ky dhe shumë vende të tjera, i kemi një borxh më të madh nga ai që besojmë ose që kurrë nuk do ta dimë”. /Marrë nga BBC, përgatiti LAPSI.al
