Rusia liroi yllin e WNBA-së, Brittney Griner të enjten në një shkëmbim dramatik të të burgosurve të nivelit të lartë, me SHBA-në duke liruar tregtarin famëkeq rus të armëve Viktor Bout, thanë zyrtarët amerikanë. Shkëmbimi, në një kohë të tensioneve të rritura mbi Ukrainën, arriti një qëllim kryesor për presidentin Joe Biden, por pati një çmim të rëndë, dhe la pas një amerikan tjetër të burgosur për gati katër vjet në Rusi.
Marrëveshja, shkëmbimi i dytë i tillë në tetë muaj me Rusinë, siguroi lirimin e amerikanit më të shquar të arrestuar jashtë vendit. Griner është një fituese e dyfishtë e medaljes së artë olimpike, burgimi prej muajsh i së cilës për akuzat për drogë solli një vëmendje të paprecedentë për popullatën e të burgosurve padrejtësisht.
Video e shkëmbimit të basketbollistes me bosin e armëve rus:
Autorizimi i Biden për të liruar një kriminel rus të quajtur dikur “Tregtari i vdekjes” nënvizoi presionin në rritje me të cilin u përball administrata e tij për ta kthyer Grinerin në shtëpi, veçanërisht pas zgjidhjes së fundit të çështjes së saj penale dhe transferimit të saj të mëvonshëm në një koloni penale.
Shkëmbimi u konfirmua nga zyrtarë amerikanë me njohuri të drejtpërdrejta të negociatave, të cilët nuk ishin të autorizuar për të diskutuar publikisht marrëveshjen përpara një njoftimi të Shtëpisë së Bardhë dhe folën në kushte anonimiteti. Biden foli me Griner në telefon të enjten ndërsa gruaja e saj, Cherelle, ishte në Zyrën Ovale. Presidenti do t’u drejtohej gazetarëve më vonë në mëngjes.
(Biden, Kamala Harris dhe Anthony Blinken me bashkëshorten e Griener teksa komunikonin me basketbollisten)
Zyrtarët rusë dhe amerikanë kishin përcjellë optimizëm të kujdesshëm në javët e fundit pas muajsh negociatash të tensionuara, me Biden që tha në nëntor se ai shpresonte që Rusia të angazhohej në një marrëveshje tani që zgjedhjet afatmesme të përfunduan. Një zyrtar i lartë rus tha javën e kaluar se një marrëveshje ishte e mundur para fundit të vitit.
Griner u arrestua në shkurt
Megjithatë, fakti që marrëveshja ishte një shkëmbim një për një ishte një surprizë duke pasur parasysh që zyrtarët amerikanë kishin shprehur për muaj të tërë vendosmërinë e tyre për të sjellë në shtëpi Griner dhe Paul Whelan, një ekzekutiv i sigurisë së korporatës Michigan i burgosur në Rusi që nga dhjetori 2018. Ai është burgosur mbi akuzat për spiunazh që familja e tij dhe qeveria amerikane ka thënë se janë të pabaza.
Me lirimin e Bout, SHBA nxorrën një ish-nënkolonel të Ushtrisë Sovjetike, të cilin Departamenti i Drejtësisë dikur e përshkroi si një nga tregtarët më pjellorë të armëve në botë. Bout, bëmat e të cilit frymëzuan filmin e famshëm hollivudian “Zoti i Luftës” me Nicolas Cage, po vuante një dënim 25-vjeçar me akuzat se komplotoi për të shitur dhjetëra miliona dollarë armë që zyrtarët amerikanë thanë se do të përdoreshin kundër amerikanëve.
(Në foto: Ne krahun e majtë aktori Nicolas Cage tek filmi “Lord of War” i frymëzuar nga jeta e Viktor Bout në të djathtë)
Administrata Biden ishte përfundimisht e gatshme të shkëmbente Bout nëse kjo nënkuptonte lirinë e Griner. Arrestimi i një prej lojtareve më të mëdhaja në historinë e WNBA kontribuoi në një vëmendje të paprecedentë të publikut për një rast individual të të paraburgosurve, për të mos përmendur presionin intensiv mbi Shtëpinë e Bardhë.
Arrestimi i Griner në shkurt e bëri atë amerikanen e profilit më të të lartë të burgosur jashtë vendit. Statusi i saj si një grua zezake haptazi homoseksuale, e mbyllur në një vend ku autoritetet kanë qenë armiqësore ndaj komunitetit LBGTQ, futi dinamikën racore, gjinore dhe sociale në sagën e saj ligjore dhe e bëri çdo zhvillim një çështje me rëndësi ndërkombëtare.
(Britney Griener në pranga)
Rasti i saj jo vetëm që solli një publicitet të paprecedentë për dhjetëra amerikanë të arrestuar gabimisht nga qeveritë e huaja, por ai u shfaq gjithashtu si një pikë e rëndësishme e ndryshimit në diplomacinë SHBA-Rusi në një kohë të përkeqësimit të marrëdhënieve të shkaktuara nga lufta e Moskës kundër Ukrainës.
Shkëmbimi u krye megjithë përkeqësimin e marrëdhënieve midis pushteteve. Por burgosja e amerikanëve prodhoi një hapje të rrallë diplomatike, duke sjellë kontaktin e nivelit më të lartë të njohur midis Uashingtonit dhe Moskës, një telefonatë midis Sekretarit të Shtetit Antony Blinken dhe Ministrit të Jashtëm rus Sergey Lavrov, në më shumë se pesë muaj.
Në një lëvizje të jashtëzakonshme gjatë negociatave përndryshe sekrete, Blinken zbuloi publikisht në korrik se SHBA i kishte bërë një “propozim thelbësor” Rusisë për Griner dhe Whelan. Megjithëse ai nuk specifikoi kushtet, njerëzit e njohur me të thanë se SHBA-të i kishin ofruar Bout.
Një iniciativë e tillë publike tërhoqi një qortim kritikues nga rusët, të cilët thanë se preferonin t’i zgjidhnin raste të tilla në mënyrë private dhe mbartnin rrezikun e dobësimit të dorës negociuese të qeverisë së SHBA për këtë dhe marrëveshjet e ardhshme, duke e bërë administratën të dukej shumë e dëshpëruar. Por njoftimi kishte për qëllim gjithashtu të komunikonte me publikun se Biden po bënte atë që mundi dhe për të siguruar presion mbi rusët.
Përveç përpjekjeve të zyrtarëve amerikanë, lirimi pasoi gjithashtu muaj të tërë negociatash në kanalin e dytë që përfshinin Bill Richardson, ish-ambasadorin e SHBA në Kombet e Bashkuara dhe një emisar të shpeshtë në bisedimet e pengjeve, dhe zëvendësin e tij të lartë Mickey Bergman. Burrat kishin bërë udhëtime të shumta jashtë vendit vitin e fundit për të diskutuar skenarë shkëmbimi me kontaktet ruse.
(Negociuesi legjendar i pengjeve, Bill Richardson)
Griner u arrestua në aeroportin Sheremetyevo të Moskës në shkurt, kur zyrtarët doganorë thanë se gjetën bombola vape me vaj kanabisi në bagazhin e saj. Ajo pranoi fajësinë në korrik, por megjithatë u përball me gjyq, sepse pranimi i fajit në sistemin gjyqësor të Rusisë nuk e përfundon automatikisht një çështje.
Ajo pranoi në gjykatë se i posedonte bombolat, por tha se nuk kishte asnjë qëllim kriminal dhe tha se prania e tyre në bagazhin e saj ishte për shkak të paketimit të nxituar.
Përpara se të dënohej më 4 gusht dhe të merrte një dënim që avokatët e saj thanë se ishte jashtë linjës për veprën penale, një Griner e emocionuar kërkoi falje “për gabimin tim që bëra dhe sikletin që u solla atyre”. Ajo shtoi: “Shpresoj se vendimi juaj nuk i jep fund jetës sime”.
Mbështetësit e saj kishin qëndruar kryesisht të heshtur për javë të tëra pas arrestimit të saj, por kjo qasje ndryshoi në maj pasi Departamenti i Shtetit e caktoi atë si të ndaluar në mënyrë të paligjshme. Një shkëmbim tjetër, veterani i marinës Trevor Reed për Konstantin Yaroshenko, një pilot rus i dënuar në SHBA për një komplot trafikimi kokaine, ngjalli shpresën se shkëmbime të tjera të tilla mund të ishin në plan.
Ndërkohë, Whelan është mbajtur në Rusi që nga dhjetori 2018. Qeveria e SHBA gjithashtu e klasifikoi atë si të arrestuar gabimisht. Ai u dënua në vitin 2020 me 16 vjet burg.
(Në foto: Paul Wheelan, i lënë akoma prapa hekurave të burgjeve ruse)
Whelan nuk u përfshi tek shkëmbimi i të burgosurve të Reed, duke përshkallëzuar presionin mbi administratën e Biden për të siguruar që çdo marrëveshje që sillte në shtëpi Griner gjithashtu përfshinte atë.
©LAPSI.AL