Trazira të ashpëra në Brazil. Vendi po tronditej të hënën pasi qindra mbështetës të ish-udhëheqësit të vendit Jair Bolsonaro sulmuan vendet e pushtetit në kryeqytetin Brasilia, duke shkatërruar zyrat dhe duke tërhequr kritika nga qeveria dhe komuniteti ndërkombëtar.
Më shumë se një mijë njerëz janë arrestuar, me ministrin brazilian të drejtësisë Flavio Dino që u tha gazetarëve të hënën se kishte pasur “rreth 1,500” arrestime në Brasilia që nga trazirat e së dielës.
Shkeljet erdhën një javë pas inaugurimit të Lula da Silva, i cili u rikthye në pushtet pas një pauze 12-vjeçare pas fitores ndaj Bolsonaro në balotazhin e zgjedhjeve më 30 tetor.
Sulmi kishte ngjashmëri me kryengritjen e 6 janarit 2021 në Kapitolin e SHBA-së në Uashington DC, kur mbështetësit e ish-presidentit amerikan Donald Trump – një aleat i ngushtë i Bolsonaro – sulmuan Kongresin në një përpjekje për të parandaluar vërtetimin e humbjes së tij në zgjedhje.
Ja çfarë duhet të dini për ngjarjet në Brasilia.
Cfare ndodhi?
Pamjet e së dielës treguan turma masive në Brasília duke ecur në një rampë drejt ndërtesës së kongresit, ku kishin arritur në Dhomën e Gjelbër, që ndodhet jashtë dhomës së poshtme të Dhomës së Kongresit, tha për CNN Brasil Presidenti i Përkohshëm i Senatit Veneziano Vital do Rogo.
Mediat e tjera treguan se mbështetësit e Bolsonaros hynin në Gjykatën e Lartë dhe në pallatin presidencial, ku CNN Brasil tregoi mbërritjet e policisë kundër trazirave dhe Forcave të Armatosura Braziliane.
Dyshemeja e ndërtesës së Kongresit u përmbyt pasi sistemi spërkatës u aktivizua kur protestuesit u përpoqën t’i vinin zjarrin tapetit, sipas CNN Brasil. Video të tjera treguan protestuesit brenda ndërtesës duke marrë dhuratat e marra nga delegacionet ndërkombëtare dhe duke shkatërruar vepra arti.
Ministri i Komunikimeve Presidenciale të Brazilit, Paulo Pimenta, përshkroi se si u gjetën gjak, jashtëqitje dhe urinë në dhomat e pallatit. (përktheu lapsi.al) “Shikuesit thanë se dukeshin të paqartë me urrejtje, si një turmë zombish. Ata vraponin nëpër korridore, thyenin sendet, urinonin, bënin jashtëqitjen nëpër korridore dhe nëpër dhoma me një zbavitje shkatërrimi,” tha ai.
Deri të dielën në mbrëmje, disa orë pas shkeljeve, të tre ndërtesat ishin pastruar nga protestuesit. Të paktën 400 persona janë arrestuar, sipas guvernatorit të distriktit federal, Ibaneis Rocha.
Të arrestuarit “do të paguajnë për krimet e kryera”, shkroi Rocha në Twitter, duke shtuar se ata “po punojnë për të identifikuar të gjithë të tjerët që morën pjesë në këto akte terroriste këtë pasdite”.
Megjithatë, disa orë më vonë, Rocha u pezullua nga posti i tij për 90 ditë nga gjyqtari i Gjykatës së Lartë, Alexandre de Moraes.
Kush janë protestuesit?
Një numër mbështetësish të fortë të ish-presidentit Jair Bolsonaro e kanë bërë të qartë pakënaqësinë e tyre ndaj Lulës që kur ai fitoi zgjedhjet e tetorit dhe ato ankesa janë intensifikuar javët e fundit, duke kulmuar me sulmin e së dielës ndaj institucioneve demokratike të Brazilit.
Të nxitur nga pretendimet për mashtrime zgjedhore, mbështetësit të veshur me ngjyrat kombëtare të Brazilit dhe të veshur me këmishën e ekipit kombëtar të futbollit – të cilat të dyja u bënë motive qendrore të fushatave të Bolsonaros – u derdhën në ndërtesat kryesore qeveritare, duke thyer xhamat dhe duke përdorur mobilje për të krijuar barrikada kundër forcave të sigurisë.
Por ngjarjet e së dielës nuk dolën nga askund.
Mbështetësit e Bolsonaros ishin vendosur në kryeqytet që nga humbja e tij në zgjedhje. Ministri i Drejtësisë Dino kishte autorizuar forcat e armatosura të ngrenë barrierat dhe të ruajnë ndërtesën e kongresit të shtunën për shkak të pranisë së tyre të vazhdueshme.
Mbështetësit e Bolsonaro u përleshën më parë me forcat e sigurisë në Brasilia më 12 dhjetor, pasi një grup u përpoq të nxitonte në selinë e policisë federale, sipas një deklarate nga policia federale në atë kohë.
Një numër kampesh të mbushura nga mbështetësit e ish-presidentit janë shfaqur gjithashtu jashtë bazave ushtarake braziliane, me disa që bëjnë thirrje për një grusht shteti nga forcat e armatosura që të kujtojnë regjimin ushtarak prej dy dekadash që sundoi Brazilin nga viti 1964.
Dino shkroi në Twitter në ditën e Krishtlindjeve se ato kampe ishin bërë “inkubatorë për terroristët”, pasi një burrë u arrestua për tentativë për të vendosur një bombë në shenjë proteste kundër rezultateve të zgjedhjeve të Brazilit.
Nga të arrestuarit deri më tani në lidhje me trazirat, 209 persona u arrestuan të dielën dhe “rreth 1,200” u arrestuan të hënën në zonën e kampit të protestuesve në Brazil, u tha Dino gazetarëve të hënën.
Cili ishte roli i Bolsonaros në trazira?
Në muajt para humbjes së tij në zgjedhje, Bolsonaro mbolli vazhdimisht dyshime për legjitimitetin e votës, pa përmendur asnjë provë për pretendimet e tij të ndryshme. Përpjekja e tij për të sugjeruar se çdo humbje ishte rezultat i mashtrimit u krahasua menjëherë me aleatin e tij Donald Trump, i cili përdori taktika të ngjashme gjatë zgjedhjeve presidenciale të 2020-ës në SHBA.
Pas një humbjeje të ngushtë në raundin e fundit, Bolsonaro i shtoi ato ankesa – por luftoi për të fituar ndonjë justifikim nga rregullatorët dhe institucionet e Brazilit.
Kreu i gjykatës zgjedhore të Brazilit hodhi poshtë të mërkurën peticionin e Bolsonaro për anulimin e fletëvotimeve, duke e quajtur pretendimin e presidentit në largim se disa makineri votimi kishin keqfunksionuar “qesharake dhe të paligjshme” dhe “në dukje konspirative ndaj shtetit demokratik të ligjit”.
Dhe Ministria e Mbrojtjes e Brazilit nuk gjeti prova të mashtrimit ose mospërputhjes në procesin zgjedhor në një raport të botuar në nëntor.
Bolsonaro megjithatë refuzoi të pranonte në mënyrë eksplicite humbjen në votim, duke këmbëngulur gjithashtu se ai do të pajtohej me kushtetutën e Brazilit gjatë dorëzimit të pushtetit te Lula. Në fund, ai u largua nga vendi në prag të inaugurimit të Lulës dhe që atëherë ka qëndruar në Florida dhe jo në Brazil.
Bolsonaro denoncoi veprimet e së dielës në një postim në Twitter, duke ekuivokuar natyrën e tyre historike dhe duke u përpjekur të bëjë krahasime me veprimet e mëparshme të “të majtës”. Ish-udhëheqësi tha se megjithëse demonstratat paqësore dhe të ligjshme ishin pjesë e demokracisë, “pushtimet dhe pushtimet e ndërtesave publike siç ndodhën sot, si dhe ato të praktikuara nga e majta në 2013 dhe 2017, i shpëtojnë rregullit”.
Por pavarësisht përpjekjeve të tij për t’u ndarë nga protesta e së dielës, ekspertët thonë se fushata mujore e Bolsonaro për të mbjellë dyshime mbi zgjedhjet hodhi themelet dhe në fund inkurajoi mbështetësit e tij të nisnin protestën e së dielës.
A e frymëzoi Brazilin trazirat e 6 janarit në SHBA?
Ngjarjet e së dielës tërhoqën menjëherë krahasimin me sulmin ndaj ndërtesës së Kapitolit të SHBA nga mbështetësit e Trump, pothuajse dy vjet më parë në atë ditë.
Dhe si ajo ngjarje, trazirat pasuan disa muaj me komente nxitëse nga Bolsonaro për legjitimitetin e zgjedhjeve në Brazil dhe fitoren elektorale të Lulës. (përktheu lapsi.al) Dy ish-udhëheqësit përdorën libra lojërash të tmerrshëm të ngjashëm përpara, gjatë dhe pas humbjeve të tyre elektorale, duke shkaktuar shqetësime në secilin vend se sa fort do të qëndronin proceset e tyre zgjedhore dhe institucionet demokratike.
Bolsonaro do të ankohej për “lajmet e rreme” të supozuara në lidhje me presidencën e tij, do të këmbëngulte se sondazhet që e tregonin atë pas Lulës ishin të manipuluara ose të pabesueshme, dhe do të pretendonte se makinat e votimit të përdorura në ditën e votimit nuk ishin të përshtatshme – të gjitha këto u përkrahën gjithashtu nga Trump.
Ndërsa Trump foli drejtpërdrejt me mbështetësit e tij disa orë përpara kryengritjes në Uashington DC, dhe më pas mbeti në rezidencën e tij ndërsa u shpalos, Bolsonaro nuk ishte fizikisht në Brazil gjatë trazirave të së dielës.
Në të dyja rastet, trazirat tërhoqën dënimin global dhe nuk ndikuan në rezultatet e zgjedhjeve – në Brasilia, Lula kishte marrë tashmë detyrën dhe nuk kishte asnjë proces që protestuesit të pengonin.
“Unë dënoj sulmin ndaj demokracisë dhe transferimit paqësor të pushtetit në Brazil”, shkroi presidenti amerikan Joe Biden në Twitter. “Institucionet demokratike të Brazilit kanë mbështetjen tonë të plotë dhe vullneti i popullit brazilian nuk duhet të minohet.”
Pimenta, ministri presidencial i komunikimit i Brazilit, tha se “episodi që ndodhi në Brazil është më serioz se ajo që ndodhi në Kapitol”, sepse protestuesit sulmuan shtëpinë e të tre degëve të pushtetit.
Lexo më tej: Joe Biden fton presidentin brazilian në Shtëpinë e Bardhë
Ai i quajti sulmet një tentativë për grusht shteti. “Për ne, ajo që ndodhi këtu nuk ishte një akt kundër Degës së Ekzekutivit. Ishte një sulm ndaj demokracisë, ndaj Kushtetutës. Ishte një tentativë grusht shteti, e cila dështoi të materializohej”, tha Pimenta.
Çfarë ndodh më pas?
Në një konferencë shtypi, Lula da Silva i përshkroi ngjarjet në kryeqytetin Brasilia si “barbare” dhe tha se “mungesa e sigurisë” i kishte lejuar mbështetësit “fashistë” të Bolsonaros të shkelnin barrierat e vendosura nga ushtria jashtë ndërtesës së Kongresit, Gjykatës së Lartë dhe Pallatin Presidencial Planalto.
“Këta njerëz janë gjithçka që është e neveritshme në politikë,” tha ai, duke shtuar se “të gjithë njerëzit që e bënë këtë do të gjenden dhe do të ndëshkohen”.
Komandantët nga ushtria, policia dhe ministri i mbrojtjes do të mbaheshin përgjegjës në gjykatë nëse kampet nuk do të çmontoheshin, tha gjyqtari i Gjykatës së Lartë në Brazil, Alexandre de Moraes, duke shtuar se të gjitha autostradat duhet të pastrohen të hënën.
Zyra e Prokurorit të Përgjithshëm të Brazilit (MPF) tha se po hetonte të gjithë të përfshirët në shkeljet.
“Prokurori i Përgjithshëm i Republikës, Augusto Aras, monitoron dhe ndjek me shqetësim aktet e vandalizmit në ndërtesat publike që ndodhin në Brasília këtë të dielë (8),” tha MPF në një deklaratë.
Aras gjithashtu “i ka kërkuar Zyrës së Prokurorit të Përgjithshëm në Qarkun Federal (PRDF) që të hapë menjëherë një procedurë hetimi penal që synon të mbajë përgjegjës personat e përfshirë”.
CNN, përshtati në shqip ©LAPSI.AL