Lufta e harruar e Azisë/ Horrori në Mianmar nuk ka fund

Bhone Tayza kishte qenë i paduruar për të filluar shkollën. Një krah i thyer e kishte mbajtur 7-vjeçarin në shtëpi, ndërsa fëmijët e tjerë filluan mësimet e tyre, por tani që kasti i tij ishte i mbyllur, ai mezi priste të bashkohej.

Nëna e tij, Thida Win, ishte ende e shqetësuar. “Vetëm qëndroni në shtëpi për sot”, kujton ajo duke i thënë djalit të saj në ditën e tretë të kthimit në shkollë shtatorin e kaluar. Por, ai gjithsesi shkoi.

Disa orë më vonë, snjë ulmi ajror ndodhi.

Thida Win ishte në shtëpi, në rajonin qendror Sagaing të Mianmarit, kur helikopterët e ushtrisë filluan të gjuanin “armë të rënda” duke përfshirë mitralozë pranë shtëpisë së saj, tha ajo. Ajo u fsheh derisa të shtënat u ndalën, pastaj vrapoi në shkollën aty pranë, e furishme. Më në fund ajo e gjeti Bhone në një klasë, mezi të gjallë në një pellg gjaku, pranë trupave të fëmijëve të tjerë.

“Ai më pyeti dy herë: “Mami, të lutem më vrit”, tha ajo. “Ai kishte shumë dhimbje.” E rrethuar nga ushtarë të armatosur të ushtrisë së Mianmarit, të cilët kishin pushtuar mjediset e shkollës, ajo e tërhoqi Bhone në prehrin e saj, duke u lutur dhe duke bërë çmos për ta ngushëlluar derisa ai vdiq.

Ai ishte një nga të paktën 13 viktimat, përfshirë shtatë fëmijë, në sulmin e shtatorit – dhe mes mijëra të vrarëve në mbarë vendin që kur ushtria mori pushtetin në një grusht shteti më 1 shkurt 2021.

Junta rrëzoi udhëheqësen e zgjedhur në mënyrë demokratike Aung San Suu Kyi, e cila më vonë u dënua me 33 vjet burg gjatë gjyqeve të fshehta. Junta shtypi protesta kundër grushtit të shtetit. Grushti i shtetit shkaktoi gazetarë dhe të burgosur politikë të arrestuar. Gjithashtu, junta ekzekutoi disa aktivistë kryesorë pro-demokracisë, duke shkaktuar dënime nga Kombet e Bashkuara dhe grupet e të drejtave të njeriut.

Dy vjet më vonë, vendi i Azisë Juglindore po tronditet nga dhuna dhe paqëndrueshmëria. Ekonomia ka rënë, me mungesë të ushqimit, karburantit dhe furnizimeve të tjera bazë.

Thellë në xhungël, grupet rebele e kanë çuar luftën tek ushtria. Mes tyre ka shumë adoleshentë dhe të sapodiplomuar, jetët dhe ambiciet e të cilëve janë përmbysur nga një luftë pa fund.

Greva e shkollës

Për muaj të tërë pas grushtit të shtetit, miliona njerëz në mbarë Mianmarin morën pjesë në protesta, greva dhe forma të tjera të mosbindjes civile, të pavullnetshëm për të hequr dorë nga liritë e fituara vetëm kohët e fundit nën reformat demokratike që pasuan dekada të sundimit brutal ushtarak.

Ata u ndeshën me një goditje të përgjakshme që pa civilë të qëlluar në rrugë, të rrëmbyer gjatë bastisjeve gjatë natës dhe të dyshuar të torturuar në paraburgim.

CNN ka kontaktuar me ushtrinë e Mianmarit për koment. Ajo ka pretenduar më parë në mediat shtetërore se është duke përdorur “forcën më të vogël” dhe është në përputhje me “ligjin ekzistues dhe normat ndërkombëtare”. 

Që nga grushti i shtetit, të paktën 2,900 njerëz në Mianmar janë vrarë nga trupat e juntës dhe mbi 17,500 janë arrestuar, shumica e të cilëve janë ende në paraburgim, sipas grupit të avokimit të Asistencës për të Burgosurit Politik (AAPP).

Megjithëse protestat masive janë zbehur, akuzat për mizori nga trupat ushtarake – përfshirë grevën e shkollës në fshatin Let Yet Kone – vazhdojnë të shfaqen.

Lexo më tej: McGonigal, Trump dhe rusët/ Si arriti Putin të shtjerë dorë edhe FBI-në 

Nga shkolla e mesme në frontin e betejës 

Në mes të këtyre sulmeve në shkallë të gjerë, beteja më të vogla po shpalosen çdo ditë midis ushtrisë dhe grupeve rebele që kanë mbirë në të gjithë vendin, duke u bashkuar me milicitë etnike prej kohësh.

Disa nga këto grupe kontrollojnë efektivisht pjesë të Mianmarit jashtë mundësive të juntës, dhe shumë prej tyre përbëhen nga vullnetarë të rinj që lanë pas familjet dhe miqtë, për atë që ata thonë se është e ardhmja e kombit të tyre.

Shan Lay, 20 vjeç, ishte maturant në shkollën e mesme kur ndodhi grushti i shtetit. Tani, ai i kalon ditët e tij në vijën e parë si anëtar i Ekipit të Shpëtimit MoeBye PDF, një grup i vogël mjekësh luftarakë që trajton dhe evakuon luftëtarët e plagosur PDF në Mianmarin lindor.

Mund të jetë një punë e rrezikshme. Shan Lay kujtoi një rast kur automjeti i tyre u qëllua dhe u shkatërrua nga ushtarët, duke e detyruar ekipin të hidhej nga makina dhe të vraponte drejt sigurisë.

Një tjetër anëtar i ekipit të shpëtimit, Rosalin, një ish-infermiere, përshkroi se dikur ishte fshehur në atë që supozohej të ishte një klinikë sekrete. Ndërtesa ishte e rrethuar nga ushtarë të juntës dhe avionët po qarkullonin sipër, kështu që ekipi priti të binte nata që të mund të shpëtonin në errësirë. “Mendova se do të vdisja dhe isha gati të hiqja dorë nga jeta ime,” tha ajo.

CNN po i referohet Shan Lay-t dhe Rosalin-it me “emrat e tyre të revolucionit”, pseudonime që shumë në lëvizjen e rezistencës përdorin për sigurinë e tyre.

Videot e operacioneve të tyre të përditshme, të shpërndara nga ekipi i shpëtimit, zbulojnë mjete të improvizuara dhe kushte të këqija. Shpesh, ata nuk mbajnë helmeta apo pajisje mbrojtëse. Ata qëllojnë me armë zjarri të paafta. Vishen me bluza, pantallona të gjata dhe çanta shpine.

Klipet tregojnë grupin që mbante luftëtarë të plagosur në shtigjet shkëmbore dhe ofron kujdes mjekësor gjatë udhëtimeve me gunga me kamionë; ndonjëherë ata nuk kanë asgjë më shumë se ujë të zier për të sterilizuar plagët, tha Rosalin.

Kur luftimet pushojnë, ata trajtojnë civilët e plagosur të zhvendosur nga shtëpitë e tyre dhe shpërndajnë ushqim.

Punët e tyre janë bërë më të vështira nga terreni i largët, telekomunikacionet e ndërlikuara dhe rreziqet e paparashikueshme. Kur folën me CNN në janar, ata kishin ecur në një lartësi më të madhe për shërbim më të mirë telefonik dhe po vonoheshin pasi iu përgjigjën një luftëtari PDF që kishte humbur këmbën pasi kishte shkelur në një minë tokësore.

Rosalin tha se junta nuk u la zgjidhje tjetër veçse të luftonin pasi shtypi protestat e tyre paqësore.

“Ne e dimë se mund të na duhet të heqim dorë nga jeta jonë. Por nëse nuk luftojmë kështu, atëherë e dimë se nuk do të arrijmë demokracinë, që është ajo që duam”, tha ajo. “Për sa kohë kjo diktaturë është e pranishme dhe ne nuk kemi demokraci, ky revolucion do të vazhdojë”. 

Edhe ata që nuk janë në vijën e parë kanë gjetur mënyra të tjera për të rezistuar; ka spitale dhe shkolla nëntokësore që funksionojnë jashtë pikëpamjes së juntës, dhe njerëzit kanë bojkotuar mallrat ose shërbimet që lidhen me juntën.

“Është një shfaqje e jashtëzakonshme, e jashtëzakonshme guximi dhe vendosmërie nga njerëzit,” tha Tom Andrews, Raportuesi Special i OKB-së për situatën e të drejtave të njeriut në Mianmar.

Kundër gjasave

Megjithatë, pavarësisht përpjekjeve më të mira të rebelëve, është një luftë jashtëzakonisht e pabarabartë. Dhe pas dy vitesh konflikti, fondet dhe burimet e tyre po pakësohen.

“Më parë kishim shtëpitë dhe tenxheret tona, kishim orizin tonë, kishim disa nga paratë tona,” tha Rosalin. “Por ne duhej të linim pas shtëpitë tona dhe të shkonim të jetonim në xhungël.” Gjetja e ushqimit dhe e akomodimit është sfiduese, shtoi ajo.

Shan Lay tha se disa njerëz kishin shitur shtëpitë dhe tokën e tyre për të blerë armë dhe plumba, por ende nuk mjafton dhe një rrugë e vështirë është përpara.

Luftimet “janë më të dhunshme” tani, tha ai. “(Junta) po përdor armë më të mëdha se më parë.” 

Burimet janë të pakta edhe në baza të tjera rebele, me pamjet nga shteti lindor Karenni i Myanmarit që tregojnë stërvitjen e të rinjve me uniformë në male, duke bërë municion të bërë vetë në punëtoritë e xhunglës dhe duke i ruajtur plumbat në frigoriferë.

Fotografitë janë shumë larg arsenalit të fuqishëm të tankeve dhe avionëve luftarakë të ushtrisë.

Junta demonstroi fuqinë e saj shkatërruese të zjarrit vetëm disa javë pas sulmit në shkollë me një nga sulmet ajrore më vdekjeprurëse në histori.

Turmat ishin mbledhur në rajonin A Nang Pa të shtetit verior Kachin të Mianmarit për të festuar 62-vjetorin e Organizatës së Pavarësisë Kachin (KIO), krahu politik i Ushtrisë së Pavarësisë rebele Kachin (KIA).

Ndonëse ngjarja u organizua nga KIO, ajo kishte për qëllim publikun, me të ftuar artistë, këngëtarë, figura fetare dhe drejtues të industrisë, sipas një biznesmeni që mori pjesë. Ai përshkroi një ditë festash, me njerëz që laheshin në një përrua, duke luajtur golf dhe duke ngrënë përpara se të shikonin një performancë muzikore nga një këngëtar i famshëm.

Kur ndodhi sulmi ajror, “Ishte si fundi i botës,” tha biznesmeni. Pamjet e momentit të përplasjes, të ndara me CNN nga KIO, tregojnë njerëz të ulur rreth tavolinave përballë skenës kur erdhi një dritë verbuese dhe përplasje e fortë – e ndjekur nga ndezje të dritës portokalli, pastaj errësira.

“Dëgjova njerëz që qanin, flisnin dhe rënkonin”, tha biznesmeni. “Unë po qëndroja në një skenë të tmerrshme.” Trupat dukej se ishin kudo; ai pa njerëz të bllokuar nën mbeturina dhe disa që kishin humbur gjymtyrët.

Videot e pasojave tregojnë ndërtesa të kthyera në rrënoja dhe çanta trupash të rreshtuara në tokë.

CNN nuk po e emëron biznesmenin për sigurinë e tij.

Sulmi vrau deri në 70 njerëz, sipas KIO. CNN nuk mund të verifikojë në mënyrë të pavarur numrin.

Kur CNN kërkoi koment nga junta në lidhje me sulmin, emaili i CNN – dhe një përgjigje zyrtare – u botuan në gazetën Global New Light of Myanmar në pronësi të qeverisë. Zëdhënësi ushtarak gjeneralmajor Zaw Min Tun mori përgjegjësinë për sulmin, duke e quajtur atë një operacion të domosdoshëm ushtarak që synonte “një shpellë ku fshiheshin armiqtë dhe terroristët”. Ai gjithashtu pretendoi se ushtria “nuk kishte sulmuar kurrë civilët”, duke i quajtur raporte të tilla “lajme të rreme”. 

Drejtuesit e KIO-s e mohojnë këtë. Ata thonë se vendi ishte një ditë më këmbë nga batalioni më i afërt i AKI-së, dhe megjithëse disa anëtarë të KIO ishin me uniformë në ngjarje, ata nuk mbanin armë apo pajisje ushtarake.

Andrews, raportuesi special i OKB-së, hodhi gjithashtu dyshime mbi pretendimin e juntës për të mos goditur civilët. “Kjo deklaratë është absurde,” i tha ai CNN në janar. “Kemi prova të qarta për sulme ajrore në fshatra.” 

Një e ardhme e pasigurt

Ndërsa miliona civilë në Mianmar po përballen me realitetin e tyre të zymtë pas grushtit të shtetit, pjesa më e madhe e botës nuk shikon aty.

“Kanë qenë dy vjet nga shkatërrimi i juntës ushtarake dhe ushtria në luftë me njerëzit e saj,” tha Andrews. “Ne kemi parë 1.1 milion njerëz të zhvendosur, më shumë se 28,000 shtëpi të shkatërruara, mijëra njerëz janë vrarë.” 

Ekonomia është në rënie të lirë, me PBB-në e Mianmarit që tkurret 18% në 2021. Ndërsa Banka Botërore parashikon një rritje të lehtë deri në 3% në vitin 2022, disa ekspertë thonë se kjo është “jashtëzakonisht tepër optimiste”. 

Rreth 40% e popullsisë jetonte nën kufirin e varfërisë vitin e kaluar, “duke u zbutur gati një dekadë e përparimit në uljen e varfërisë”, tha Banka Botërore korrikun e kaluar. Çmimet për mallrat bazë si ushqimet dhe karburantet janë rritur në qiell.

Por pak mbështetje ka ardhur nga jashtë. Parlamenti Evropian miratoi një mocion në vitin 2021 duke mbështetur NUG-në (Qeveria e Unitetit Kombëtar)  si “përfaqësuesit e vetëm legjitim të dëshirave demokratike të popullit të Mianmarit” dhe ai mbetet një nga vendet e pakta që e ka bërë këtë. Por asnjë ndihmë ushtarake nuk ka pasur.

Megjithëse Bashkimi Evropian dhe qeveritë e tjera kanë siguruar fonde për ndihmën humanitare, ndihma mbetet e kufizuar. Grupe të tilla si Kryqi i Kuq thonë se operacionet e tyre në terren janë penguar nga luftimet dhe sfidat financiare. Në një raport të dhjetorit, Zyra e OKB-së për Koordinimin e Çështjeve Humanitare (OCHA) tha se plani i saj i reagimit për Mianmarin ishte “i nënfinancuar në mënyrë drastike”, duke arritur në 290 milionë dollarë nga 826 milionë dollarët e kërkuara.

Konflikti “është harruar”, tha Andrews, duke kundërshtuar përgjigjen e heshtur të komunitetit ndërkombëtar ndaj Mianmarit kundrejt nxitimit për të ofruar armë, fonde dhe ndihmë të tjera për Ukrainën në luftën e saj kundër Rusisë.

Modeli i Ukrainës mund të zbatohet në Mianmar, shtoi ai, jo në drejtim të importimit të armëve, por në marrjen e “veprimeve të koordinuara si sanksionet ekonomike që synojnë burimin e të ardhurave të juntës, që synojnë armët e tyre, që synojnë lëndët e para që ata po përdoin për të ndërtuar armë brenda vendit.” 

Andrews vuri në dukje shenjat se edhe junta po vuan në këtë situtatë, gjë që e bën ndihmën ndërkombëtare edhe më kritike për të përmbysur situatën. Ka raporte se ushtria kontrollon më pak se gjysmën e vendit dhe se operacionet e saj po vuajnë nga vështirësi financiare, pjesërisht falë sanksioneve tashmë të vendosura, tha ai. Por ende nevojitet më shumë.

“Nëse (konflikti) mbetet nën hijen e vëmendjes ndërkombëtare, atëherë ne po japim një dënim me vdekje për një numër të pallogaritshëm njerëzish,” paralajmëroi Andrews.

Thida Win, nëna e Bhone Tayza, kishte një lutje të ngjashme. Ajo është ende e pikëlluar për humbjen e një djali që e përshkroi si studioz, inteligjent dhe i sjellshëm, për të cilin “kishte kaq shumë shpresa”. 

“Dua t’i kërkoj botës të na mbështesë në mënyrë që vdekja e fëmijëve tanë të mos jetë e kotë,” tha ajo. “Thjesht nuk do të na shihni? Sa fëmijë duhet të rrezikojnë jetën e tyre?”

Përshtati në shqip ©LAPSI.AL