Përshkallëzimi i mosmarrëveshjeve të vazhdueshme ndërmjet Serbisë dhe Kosovës në një konflikt të drejtpërdrejtë ka pak gjasa të ndodhë sepse kjo frikëson të gjithë aktorët e përfshirë, veçanërisht Bashkimin Evropian dhe Shtetet e Bashkuara. Megjithatë, incidenti i 29 majit 2023 është i dyti në 6 muaj. Të dyja palët fajësojnë njëra-tjetrën. Megjithatë, loja e fajësimit nuk po i sjell dobi asnjërës palë. Ne vetëm presim që zyrtarët serbë dhe kosovarë të nxjerrin mësime të vlefshme nga lufta e vazhdueshme në Ukrainë dhe historia e tyre e konfliktit dhe të shpresojmë se racionaliteti dhe pragmatizmi do të mbizotërojë.
Nga Zoran Ivanov*
Mosmarrëveshjet e fundit në veri të Kosovës kanë shkaktuar shumë debate dhe argumente se një konflikt i ri në Kosovë është i afërt. Edhe pse nuk mund të përjashtojmë përshkallëzimin, dy aspekte nuk kontribuojnë në argumentin e përshkallëzimit të mundshëm apo konfliktit të drejtpërdrejtë ndërmjet Serbisë dhe Kosovës. Një konflikt i ri i mundshëm do të ishte një dështim për BE-në dhe SHBA-në pasi Kosova është ende një protektorat ndërkombëtar sipas rezolutës 1244 të Kombeve të Bashkuara.
Kosovës i mungon fuqia e rëndësishme kombëtare për t’u përballur me Serbinë në një konflikt. Po ashtu, Kosova nuk e ka luksin të iniciojë një betejë sepse do të minojë besimin e BE-së dhe SHBA-së në të si shtet i pavarur dhe gjithashtu do të minojë përpjekjet aktuale diplomatike për zgjidhje paqësore të mosmarrëveshjeve të ndërsjella. Në mënyrë të ngjashme, nuk është në interesin më të mirë të Serbisë që të fillojë një konflikt, sepse do të ndalojë bisedimet e pranimit në BE, dhe më e rëndësishmja, do të ndalojë tërheqjen e shumë investimeve të huaja direkte dhe hapësirave të biznesit.
Faktorët dhe aktorët ndërkombëtarë
Çdo përshkallëzim ndërmjet Serbisë dhe Kosovës do të perceptohet si një dështim i BE-së dhe SHBA-së dhe do të dëmtojë kredibilitetin dhe ideologjinë e tyre. Por në vend që të shndërrohet në paqe, konflikti i Kosovës mbetet i ngrirë. Deri më tani janë arritur shumë marrëveshje, por zbatimi mund të ishte më i mirë. Kosova dëshiron që dialogu me Serbinë të përfundojë me njohje reciproke, por Serbia kërkon një kompromis dhe ka thënë se kurrë nuk do ta njohë ish-provincën e saj.
Statusi i Kosovës mund të shqyrtohet nga dy këndvështrime: realiteti faktik dhe ideologjik. Realiteti faktik është se ajo që supozohej të ishte një zgjidhje për Luftën e Kosovës është kthyer në një konflikt të ngrirë që nga viti 1999. Për ithtarët e demokracisë liberale, Kosova është shembull i mbrojtjes së të drejtave të njeriut duke shpërfillur sovranitetin e shtetit-komb. Instalimi i demokracisë liberale nuk është domosdoshmërisht i keq. Për disa vende, ajo ka përfitime të shkëlqyera, por për vende apo rajone të tjera, si për shembull Kosova kthehet në konflikte të ngrira. Në rastin e Ballkanit Perëndimor, as Serbia dhe as Kosova nuk u bënë demokraci liberale pas rënies së regjimit të Millosheviqit. Pavarësisht nëse e pranojmë apo e mohojmë realitetin faktik sot, ne po përballemi me një konflikt të ngrirë që mund të kthehet nga paqja në luftë sa hap e mbyll sytë.
Më tej, as BE-ja dhe as SHBA-ja nuk e kanë luksin të lejojnë një konflikt të ri në “oborrin e shtëpisë” së tyre. Ajo do të rezonojë si një dobësi strategjike mbi Rusinë në luftën e vazhdueshme në Ukrainë. Rusia ka përdorur konfliktin e ngrirë të Kosovës për të justifikuar veprimet e saj në Ukrainë. Nëse do kishte një dështim për të parandaluar një konflikt të ri në Kosovë, kundërshtarët e demokracisë liberale, si Rusia, do ta përdorin atë për të fituar avantazh ideologjik për të justifikuar veprimet e tyre në Ukrainë. Prandaj, BE-ja dhe SHBA-ja do mundohen të ruajnë paqen në Kosovë dhe nuk do të humbasin iniciativën strategjike në luftën në Ukrainë.
Faktorët dhe aktorët rajonalë
Edhe në nivelin rajonal, Kosova dhe Serbia nuk do të përfitojnë nga fillimi i një konflikti të drejtpërdrejtë. Kosovës i mungon fuqia e rëndësishme kombëtare për t’u përballur me Serbinë në çdo konflikt. Për më tepër, Kosova nuk e ka luksin për të inicuar konflikt sepse do të dëmtojë besimin e BE-së dhe SHBA-së në aftësinë e Kosovës për të qenë shtet. Ai gjithashtu do të delegjitimojë përpjekjet aktuale diplomatike për një zgjidhje paqësore. Përveç kësaj, Serbia mund të humbasë iniciativën e saj ekonomike në prodhim dhe eksport dhe të dëmtojë kushtet për tërheqjen e investimeve të huaja.
Ekonomia dhe kapaciteti ushtarak i Kosovës për të bërë luftë me Serbinë janë të mangëta. SHBA-ja dhe BE-ja i dhanë Kosovës besimin për të ndërtuar një shtet në fillim të vitit 2000. Nëse Kosova fillon ndonjë konflikt të armatosur ose provokon trazira civile, kjo do të thotë se ata nuk i respektojnë mbështetësit e tyre kryesorë. Kjo është në thelb të çështjes së brendshme politike mes kryeministrit Albin Kurti dhe partive opozitare. Ata akuzuan kryeministrin Kurti për prishje të marrëdhënieve me SHBA-në dhe për veprime të njëanshme pa pëlqimin e SHBA-së, sipas Ramush Haradinajt, kryetar i Aleancës për Ardhmërinë e Kosovës dhe ish-kryeministër.
Rezulton se Haradinaj ka folur menjëherë pasi ambasadori i SHBA-së në Prishtinë, Jeffrey Hovenier, ka njoftuar se SHBA-të “do të ndërpresin të gjitha përpjekjet për të ndihmuar Kosovën në njohjen nga shtetet që nuk e kanë njohur Kosovën dhe në proces të integrimit në organizatat ndërkombëtare” pas incidenteve të 29 majit. Është e qartë se politika e “reciprociteti” të Kurtit ndaj Serbisë mund të rezultojë në humbjen e mbështetjes së BE-së dhe SHBA-së.
Rrjedhimisht, kjo po krijon një dobësi kritike në menaxhimin e presionit diplomatik serb dhe në rastin e përballjes ushtarake me Serbinë, paraqet një pengesë të konsiderueshme. Fuqia e zjarrit e Serbisë tejkalon edhe Forcën e Kosovës (KFOR) të udhëhequr nga NATO për një hapësirë dhe kohë të caktuar. Megjithatë, Serbia e ka përjetuar një konfrontim me NATO-n; prandaj ka më pak gjasa që ata ta bëjnë përsëri. Tash e tutje, as ushtria serbe dhe as KFOR-i nuk janë të gatshëm të përballen.
LEXO EDHE: Veriu i Kosovës në flakë/ Cila është zgjidhja e perendimorëve?
Serbia ka krijuar kushte të favorshme për rritje ekonomike në dekadën e fundit. Anëtarësimi në BE ka qenë në axhendën e saj që nga viti 2009. Në vitin 2012, ajo mori statusin e kandidatit për në BE. Për vitin 2020, ajo mori 2.9 miliardë dollarë si ndihmë zhvillimore për bisedimet e pranimit me BE-në. Në të njëjtën kohë, sistemi ekonomik i Serbisë ka tërhequr më shumë investime të huaja. Në vitin 2017, ato patën një rritje prej 22.9% ose deri në 2.89 miliardë dollarë nga viti 2016. Për vitin 2019, ato i rritën në 4.27 miliardë dollarë, të ndjekur nga një rënie e lehtë në 2020 në 3.49 miliardë dollarë. Ato tejkalojnë rritjen ekonomike të vendeve të tjera të Ballkanit Perëndimor për mundësi të tilla ekonomike.
Prandaj, ka më pak gjasa të pritet që Serbia të iniciojë ndonjë agresion mbi Kosovën. Përndryshe, ata do të humbasin iniciativën ekonomike që mundën të arrinin. Përveç kësaj, Serbia me mjeshtëri i përdor gabimet e Kurtit për të fituar mbështetjen ndërkombëtare dhe për të forcuar pozitat negociuese për Kosovën.
A mund të përfshihet Rusia?
Do të ishte një tejkalim strategjik për Rusinë që të mbështesë Serbinë në konfliktin e ri në Kosovë, sepse nuk sjell ndonjë avantazh strategjik për luftën në Ukrainë. Mund të pritet përfshirja e informacionit dhe dezinformimit që kërkon më pak burime njerëzore ruse.
Serbia dhe Rusia janë partnerë tradicionalë. Serbia është i vetmi vend ku Rusia menaxhoi stërvitjet e përbashkëta ushtarake në vitin 2021. Përveç kësaj, Rusia dhe Kina janë arsyeja e vetme që OKB-ja ende nuk e njeh Kosovën si shtet të pavarur. Pas pushtimit të Rusisë në Ukrainë, Serbia refuzoi t’u bashkohej regjimit të sanksioneve të vendeve të tjera evropiane. Kjo mbështetje e ndërsjellë e mban derën hapur për disa ekspertë që presin se skenari më i keq për konfliktin e Kosovës të jetë veprimi i koordinuar ndërmjet Serbisë dhe Rusisë. Megjithatë ka pak gjasa që Rusia të shfokusohet nga lufta në Ukrainë.
“Operacioni special” i Rusisë në Ukrainë është kthyer në një sfidë në 3 nivele parësore. Ushtarakisht rusët u përballën me rezistencë të fortë të konsiderueshme në terren, duke rezultuar në shumë gabime operacionale. Sanksionet ekonomike po sfidojnë ekonominë ruse për zhvillim të mëtejshëm. Ideologjikisht ata hynë në një konflikt perceptimesh me Perëndimin. Qëndrimi i tyre agresiv që rezulton në humbjen e jetëve të pafajshme ukrainase nuk kontribuon në fitimin e zemrave dhe mendjeve të kombeve të tjera. Prandaj, konflikti i ri në Kosovë nuk do të sigurojë ndonjë avantazh strategjik për Rusinë.
Megjithatë, kur instinkti themelor i mbijetesës kombëtare zgjohet dhe interesat kombëtare kërcënohen, mund të shpresojmë se racionaliteti dhe pragmatizmi do të mbizotërojnë. Ne vetëm presim që zyrtarët serbë dhe kosovarë të nxjerrin mësime të vlefshme nga humbja fatkeqe e jetëve të pafajshme ukrainase në luftën e vazhdueshme në Ukrainë, duke përfshirë edhe konfliktet e së shkuarës në rajon.
*Akademik dhe Këshilltar në Institutin RINK në Lubjanë, Slloveni /Marrë nga Daily Sabah, përshtati në shqip LAPSI.al
E lexova deri ne paragrafin ku barazoi demokracite ne Serbi dhe Kosovë. Ose nuk e ka idenë për çfsrë shkruan ose po gënjen botërisht. Nuk ja vlen te lexohet!.