Letërsia shqipe dhe bota janë në zi pas vdekjes së Ismail Kadaresë, e cila ndodhi mëngjesin e 1 korrikut 2024 në Tiranë.
I lindur më 28 janar 1936 në Gjirokastër, ai ishte shkrimtar shqiptar më i njohur dhe më i përkthyer në botë.
Ai e përshkroi veten si “një shkrimtar normal në një vend të çmendur”. Ismail Kadaré vdiq nga sulmi në zemër të hënën 1 korrik në mëngjes në spitalin e Tiranës, ku mbërriti “pa shenja jete”.
Një romancier, ai eksploroi mitet dhe historinë e Shqipërisë përmes veprës së tij.
Lindur në vitin 1936 në Gjirokastër, një qytet i zhytur në histori që ai e donte veçanërisht dhe që ndikoi në shkrimin e tij, Ismail Kadaré u vendos nga romani i tij i parë te Gjenerali i Ushtrisë Vekur (1963), si një nga figurat më të shquara të letërsisë shqipe. Librat e tij, të shënuar përmes një reflektimi mbi historinë e trazuar të Ballkanit dhe një eksplorimi të temave të tiranisë dhe rezistenca, kanë mahnitur breza të tërë lexuesish në botën shqiptare dhe më gjerë.
E përkthyer në më shumë se 45 gjuhë, vepra e tij ka marrë nderime nga çmimet më të mëdha letrare, çmime ndërkombëtare, duke përfshirë prestigjiozin Man Booker International (2005) dhe Çmimin Princi i Asturias(2009).
Ai gjithashtu konsiderohej gjerësisht për të marrë çmimin Nobel për Letërsinë.
Në mesin e tij romanet më të famshme, ne do të kujtojmë Urën me tre harqe, Kronikën e qytetit të gurtë dhe Pallati i ëndrrave, secili përfaqëson një eksplorim të gjendjes njerëzore dhe kompleksitetit të tij.
I mbrojtur apo disident nga regjimi komunist?
“Ferri komunist, si çdo ferr tjetër, është mbytës,” shpjegoi shkrimtari për AFP gjatë një interviste të fundit, në tetor 2023. “Por në letërsi kjo kthehet në
një forcë jete, një forcë që të ndihmon të mbijetosh, të mundësh diktaturën kokë më kokë. » Në një Shqipëri i shënuar nga tirania komuniste e Enver Hoxhës, Ismail Kadaré ishte për disa “një dritë e papritur gjatë natës. I njohur si “i paprekshëm”, megjithatë ai u përball me shumë akuza për paqartësi politike.
Shkrimtari i ri, i dashur i regjimit, “u hodh” në skenë letrare ndërkombëtare, ai do të ketë ditur të lundrojë nëpër censurë, gjithmonë në teh të briskut.
Ai u vendos në Francë në vitin 1990, ndërsa diktatura shqiptare po vdiste. Një imazh i një “disidenti”, ai që nuk u shqetësua kurrë nga regjimi enverist.
Atje ai vazhdoi punën e tij duke u fokusuar në temat e lirisë, totalitarizmit dhe marrëdhënieve Komplekset ballkanike. Në vitin 1996, ai u bë anëtar i asociuar i Akademisë Franceze të shkencat morale dhe politike, përpara se të promovohej në Komandant të Legjionit të Nderit në 2015 dhe komisionuar në vitin 2023.
Një vështrim kritik ndaj pushtimit osman
Dikush që kishte lindur në një familje myslimane, por që e quajti veten ateist, i erdhi keq që sundimi osman e shkëputi vendin e tij nga Evropa. Ai e quajti një tragjedi të madhe, që shqiptarët kanë qenë të shkëputur nga kontinenti i tyre nga një fuqi që ai fillimisht e konsideronte aziatike.
Prania e Islamit në Shqipëri ishte problematike edhe për Ismail Kadaré, i cili shkruante tekste polemika shumë të ashpra mbi këtë temë. Katolicizmi dhe ortodoksia janë ruajtur atje megjithatë besonte se shqiptarët mund të përfitonin nga kjo bashkëjetesë. “Është e natyrshme për ne të merresh me njerëz të një feje tjetër,” pranoi ai.
Në fund të viteve 1990, shkrimtari u përfshi në çështjen e shqiptarëve në Kosovë, kundër Serbisë, ai kishte shtuar intervistat dhe angazhimet e tij në fjalime publike. “Kombi Shqipja do të gjejë vendin e saj të natyrshëm”, tha ai në vitin 2006, i intervistuar nga Zëri i Amerikës, dy vjet para shpalljes së pavarësisë së Kosovës.
“Nuk ka rëndësi nëse është në një hapësirë të vetme ose në dy hapësira të veçanta. Megjithatë, ajo që ka rëndësi është se kombi shqiptar është brenda
duke hyrë në Evropë, në përmasat e saj reale dhe jo të copëtuar siç ishte deri dje. »
Në maj 2019, ish-banesa e Kadaresë në Tiranë, ku ai jetonte me gruan e tij nga viti 1973 deri në vitin 1990 është bërë muze. Aty shkrimtari kishte hedhur në letër disa nga romane më të mëdha. Vepra e tij e fundit, Mosmarrëveshjet në Samitin (2022), rindërton bisedën në telefon midis Stalinit dhe Pasternakut gjatë arrestimit të poetit Mandelstam në qershor 1934.
Bisedë e cila zgjati, mezi, tre minuta, por që e ndjek Kadarenë që nga vitet e tij
të rinisë, ndërsa studionte në Moskë. Jeta normale është makthi i vendeve totalitare.
thoshte ai.
Homazhe në Shqipëri dhe Kosovë
Në botën shqiptare ngushëllimet dhe homazhet janë shumëfishuar që nga shpallja e vdekjes së tij.
Duke harruar grindjet e tyre politike, personalitete nga të gjitha anët vlerësojnë kujtimin e tij dhe të
Veprave që la. Në Tiranë, kryeministri Edi Rama i dërgoi “një falenderim të thjeshtë” dhe “të thellë
mirënjohje” për promovimin e gjuhës shqipe. Paraardhësi dhe rivali i tij i madh, Sali Berisha,
foli për “gjeninë botërore të letrave shqipe dhe një nga shkrimtarët më të mëdhenj të
të gjitha kohërave “.
Fjalë që sigurisht i gjejmë në Kosovë, ku edhe atje, figura politike, figura intelektuale, por edhe institucione kulturore dhe media shprehën mesazhet e tyre të
ngushëllime mëngjesin e së hënës. “Populli shqiptar ka humbur kolosin dhe dijetarin e tij më të madh.
Ismail Kadaré ishte gjeniu, shqiptari, njeriu dhe shkrimtari që ia kushtoi jetën dhe veprën e tij dashurisë për vendlindjen, për gjakun e tij dhe atdheun e shqiptarëve”, tha presidentja Vjosa Osmani. Duke shtuar: “Të gjitha shqiptarët sot janë në zi”.
“Me vdekjen e Ismail Kadaresë, kultura shqiptare ka humbur ambasadorin e saj më të madh.
shtoi kryetari i Kuvendit, Glauk Konjufca.
“Kadaré do të mbetet përgjithmonë më i madhi mbrojtës i identitetit europian të shqiptarëve […]. Vepra e tij është e pavdekshme. » “Bota humbi shkrimtarin më të madh të gjallë”, shpreh keqardhje kreu i qeverisë, Albin Kurti.
“Kadaré mbylli sytë përgjithmonë, por sytë tanë kanë parë dhe do të shohin më mirë falë imagjinatës dhe njohjes së këtij shkrimtari të madh.
Edhe Qendra PEN e Kosovës shprehu respektin e saj: “Ismail Kadaré jo vetëm që mbajti Shqipërinë dhe Kosovën në botë, përmes letërsisë, por ai e solli edhe botën këtu.
Më 3 korrik, Akademia e Shkencave dhe e Arteve e Kosovës, ku Kadaré ishte anëtar i jashtëm, do të organizojë një ceremoni përkujtimore. Deri atëherë, homazhet do të vazhdojnë.
Po po na la….
Po kerkon rrenjet e Partise se vet!
Po ti kerko njeher te tuat. TI rrenjet i ke te Saliu, Saliu nga ana e vet te partia komuniste. Thon qe ishte komunisti me i devotshem nga te gjith.
O shoku Dritero, une s’e di ku e ka shtepine Salihu.
Ke ngaterru kooperativist!
Mamin, ku e ke pas’ me pune?
Saliu deshi ta bente president dhe asokohe PARTIA SOCIALISTE beri namin . Per te gjetur ate çunin qe paska dashuruar vajzen e Ismailit nisen me mision te posaçem Dokol ballen, i cili i pergatiti ate gjyqin , emisionin e famshem.
Sa shpejt harroni o milet
Gjith bota e gjith personalitetet shruan per gjigandin dhe shqiptarin e madh Kadare. Vetem kukuvajat dumbabiste qe i ka sul Saliu tja bejn ku-ku e ku-ku per ty e ku-ku per mu, nuk e mbyllen sqepin as ne vdekje, si minimum respekti per zakonin.
De mortuis nihil nisi verum
Nga Salvatore Dodda – 17:26, 02/07/2024
“De mortuis nihil nisi bonum” – “Për të vdekurin [mos fol] asgjë tjetër përpos se mirë”. Kjo shprehje e njohur latine më ka tingëlluar gjithmonë e dyshimtë. Jo për shkak analize a qasjeje metafizike, por për shkak të kapjes pas fakteve konkrete.
E si mund të flitet mirë për Neronin, që dogji gjysmën e Romës për një tekë poetike? Si mund të flitet mirë për neronët modernë si Hitleri, për Stalini, Enver Hoxha? A mundet vallë që krimet e tyre të anashkalohen, të fshihen, të harrohen, apo të falen e përdëllehen thjesht sepse ata janë të vdekur? A mundet vdekja e tyre natyrore të perceptohet si një lloj shpagimi? Apo më keq e për dreq, a mundet vdekja – natyrore apo e dhunshme qoftë – të transsubstancializojë të keqen në të mirë, njëlloj siç transsubstancializon trupin në pluhur?
A mundet vallë vdekja të lajë dhe të pastrojë krimet që i vdekuri kreu në të gjallë, siç tingëllon ajo shprehja që e dëgjojmë rëndom, sipas të cilës “vdekja lan/shlyen gjithçka”? Pyetjet mund të shtrohen edhe më gjerë; a është e drejtë të ndryshohet narrativa historike dhe të cenohet integriteti historik për hir të respektimit të një tradite kulturore që kërkon të mos flasim keq për të vdekurin? Asesi!
Kjo “mirësi” përtej çdo mirësie, apo “përdëllesë” përtej çdo përdëllimi nuk mund të përligjë anashkalimin e të vërtetave që i brendashkruhen të vdekurit, njëlloj siç nuk frenon dhe shmang, përkundrazi, nxit dhe i hap rrugë të lirë rrezikut të përsëritjes së krimeve të përbindshme të kryera nga i vdekuri. Që do të thotë, thjesht dhe qartë, se shpërfytyrimi i historisë në emër të teorive dhe ndjesive përdëllimtare është një manovër e rrezikshme, njëlloj siç është i tillë edhe shpërfytyrimi dhe mitemizimi i saj në emër të interesave dhe ideologjive të caktuara.
Për të vdekurin nuk duhet të flasim “nihil nisi bonum”, por “nihil nisi verum” – “asgjë tjetër përpos se të vërtetën”. Dhe të thuash për të vdekurin asgjë tjetër përpos se të vërtetën do të thotë, më së pari fare, të mos shpifësh për të, të mos i brendashkruash atij gjëra të pavërteta, cilësi që i vdekuri nuk i kishte, apo gjëra apo vepra që nuk i ka bërë. Dhe mos harroni kurrë një herë: shpifje nuk është domosdoshmërisht dhe pashmangshëm vetëm në rastet kur i brendashkruajmë tjetrit cilësi të këqija që nuk i kishte apo veprime të këqija që nuk i ka bërë; shpifje është edhe në rastet kur i brendashkruajmë tjetrit cilësi të mira që nuk i kishte apo veprime të mira që nuk i ka bërë.
“De mortuis nihil nisi verum” – “Për të vdekurin [mos fol] asgjë tjetër përpos se të vërtetën” – një parim ky, që vlen edhe në rastin e Ismail Kadaresë, që edhe me vdekjen e tij arriti të tregojë dhe dëshmojë edhe një herë të qenit “un écrivain normal dans un pays dément” – “një shkrimtar normal në një vend të shkaramendur” – siç e portretizoi veten në të gjallë të tij në “Bisedë me Alain Bosquet” (Fayard 1995, f. 198). Dhe këtu nuk kam parasysh vetëm reagimin hyjnizues psikotik, hipokrit e qesharak deri në dhembje të Elisa Spiropalit – ajo që e bëri Cervantes-in shqiptar; as reagimin mjeran me institucione morale të Akademisë së Shkencave – Smilli me siguri po ngërdheshet ende pa hyrë në dhè, por edhe reagimet plot urrejtje e mllef të jo pak njerëzve që nuk e përtypën dot konformizmin e tij ndaj dhe përballë Pushtetit, qoftë gjatë, qoftë edhe pas diktaturës enveriste, siç ishte rasti i konformizmit ndaj dhe përballë diktaturës soroisto-ramiste rreth çështjes së shndërrimit të vendit në kamp refugjatësh, apo letra dukshëm patetike drejtuar soroistes Vlahutin në emër të popullit shqiptar, pa patur tagër, dhe pa qenë kurrsesi përfaqësues i ndërgjegjes kombëtare etj.
“De mortuis nihil nisi verum” – “Për të vdekurin [mos fol] asgjë tjetër përpos se të vërtetën”.
Me falni, po une kam folur te njejtat gjera edhe KUR KA QENE GJALLE!.
Kujt i plasi trapi se s’merr më fryme ky komunisti qe i ‘vinte frymezimi vetem kur ulej perballe kulles Eiffel’….