Financial Times: Si po luan Vuçiç me SHBA-në, Rusinë, Kinën dhe Evropën

Serbia po krijon lidhje të ngushta me stafin e Donald Trump edhe pse përpiqet të ndjekë një rrugë të mesme në një botë shumëpolare.

Për 25 vjet, një kryqëzim i ngarkuar në qendër të kryeqytetit serb të Beogradit ka qenë i dominuar nga guaska e nxirë e Ministrisë së Mbrojtjes së ish-Jugosllavisë. Është lënë qëllimisht ashtu siç ishte pasi bombat e NATO-s e shkatërruan atë në vitin 1999 gjatë luftës në Kosovë.

Megjithatë, tani kjo faltore e nacionalizmit serb do të shembet dhe do të rizhvillohet në një kompleks hotelesh dhe apartamentesh të shkëlqyera. Investitorët janë nga të gjitha vendet si dhe nga Amerika, kundërshtari i vjetër i Beogradit, i cili dy herë në vitet 1990 udhëhoqi ndërhyrjet ushtarake të NATO-s për të penguar agresionin serb në rajon.

Dhe tani nuk flitet për ndonjë financier të vjetër amerikan. Jared Kushner, dhëndri dhe ish-këshilltari i lartë i Donald Trump drejton Affinity Partners, fondin e investimeve të mbështetur nga Arabia Saudite dhe Richard Grenell, një ndihmës i njohur i ish-administratës Trump, i cili mban lidhje të ngushta me ish-presidentin dhe që ndihmoi për të ndërmjetësuar marrëveshjen.

Marrëveshja është një rast studimi se si një shtet i vogël i paangazhuar mund të përgatitet për kthimin e mundshëm të Trump në Shtëpinë e Bardhë, thonë analistët. Ajo pasqyron gjithashtu një fokus të shtuar perëndimor ndaj Serbisë, në një kohë kur largimi i saj nga miku i saj historik, Rusia, është bërë prioritet.

Aleksandar Vuçiç, President i Serbisë që nga viti 2017, këmbëngul se marrëveshja është një sipërmarrje tërësisht biznesi dhe e hedh poshtë idenë e një çmimi “pro quo”. “Jam shumë krenar për këtë”, – thotë ai për Financial Times. “Kjo do të sjellë më shumë investitorë dhe më shumë njerëz në Beograd. Pastaj do të kemi një hotel “Trump”, një hotel “Ritz-Carlton”… Do të kemi gjithçka shumë shpejt. Ata njerëz që negociojnë në emër të amerikanëve janë shumë profesionistë. Kërkesat e tyre nuk ishin të lehta.”

Por marrëveshja duket të jetë gjithashtu qartësisht politike; pala tjetër është në fund të fundit, pikërisht shteti serb. Ajo përcakton që Vuçiq të ketë një lidhje të ngushtë me Shtëpinë e Bardhë në rast të fitores së mikut të tij populist nacionalist, Trump, në zgjedhjet e nëntorit në SHBA.

Grenell, një aleat i hapur për të mos thënë ushtar i Trump, i cili është konsideruar si sekretar i mundshëm i shtetit nëse ish-presidenti fiton një mandat të dytë, hodhi i pari idenë e një investimi të tillë në Beograd kur ai ishte i dërguari i Trump për Ballkanin.

Kjo ishte e lidhur me një vizion më të gjerë të inkurajimit të investimeve amerikane në Serbi për të kërkuar ta lidhte atë në sferën e influencës së perëndimit dhe të dobësonte marrëdhëniet e saj të vjetra me Rusinë. Grenell pëlqen ta paraqesë marrëveshjen si një mënyrë për të ndihmuar marrëdhëniet SHBA – Serbi të ikin nga e kaluara, si jehona e investimeve amerikane të pas vitit 1945 në Tokio.

“Unë besoj se kemi ndërmarrë hapa të rëndësishëm në tërheqjen e Serbisë nga ndikimi i Rusisë dhe Kinës dhe më afër SHBA-së” – tha Grenell për FT. “E pranoj gjithashtu se duhet bërë më shumë dhe jam i përkushtuar të bëj pikërisht këtë.”

Për të parandaluar kritikat ndaj marrëveshjes nga lobi i fuqishëm nacionalist serb i krahut të djathtë, i cili është fuqimisht pro Moskës, investitorët janë zotuar të ndërtojnë në atë vend një memorial për viktimat e bombardimeve të NATO-s, në konsultim me arkitektët serbë.

Njëkohësisht, Kushner po planifikon të investojë në një projekt turistik luksoz në Shqipërinë fqinje për kënaqësinë e kryeministrit të saj, Edi Rama. “Ne kemi nevojë për super luks ashtu si një shkretëtirë ka nevojë për ujë” – thotë Rama, duke shtuar se Kushner dhe Grenell bënë uverturën në Shqipëri përpara se të ktheheshin për të investuar në Serbi. I vetmi ndryshim, shton ai, është se në Shqipëri ishte Kushner, jo Grenell, ai që bëri qasjen fillestare. “Në Serbi sigurisht që Grenell ishte prezantuesi, por këtu jo”, thotë Rama.

Në Uashington, njoftimi i marrëveshjeve ngriti pikëpyetje mbi një konflikt të mundshëm interesi nëse Trump kthehet në detyrë. Grenell dhe Kushner e kanë hedhur poshtë këtë, duke argumentuar se ata po veprojnë si qytetarë privatë. Kushner ka thënë se në rast të një mandati të dytë të Trumpit, ai nuk do të kishte një rol në administratën e tij.

Në Evropë, marrëveshja e Beogradit shihet si një manovër klasike e 54-vjeçarit Vuçiç, i cili ka dominuar politikën e brendshme dhe rajonale për një dekadë, për 3 vjet si kryeministër i Serbisë dhe më pas 7 si president dhe që i pëlqen të luajë me Amerikën dhe BE-në ndaj Rusisë dhe Kinës.

“Ai është një lojtar i mprehtë i shahut” – thotë Milan Antonijević, një avokat serb dhe ekspert i të drejtave të njeriut, i cili e portretizon Vuçiqin se si ai përpiqet të ndjekë një kurs të rrugës së mesme që u përshtatet më së miri interesave afatgjata të Serbisë në një botë gjithnjë e më shumëpolare. “Dhe ai e di që ne nuk kemi aq shumë lojtarë në tabelën globale të shahut.”

Vuçiç ka vërtet një tabelë shahu dhe një kohëmatës në bibliotekën e tij. Nëse ai do të përshkruhej, me siguri do të ishte si një peshkop që bën zigzage në të gjithë tabelën. Në një intervistë për FT ai paraqet epokën aktuale të fluksit global si një kohë të pasur me potencial edhe pse të rrezikshme për Serbinë.

Dhe teksa punonte me aleatët e Trump dhe gjithnjë e më shumë më ngushtë me administratën e Bidenit, Vuçiç ka ushqyer marrëdhëniet ekonomike edhe me rivalin e madh të Amerikës, Kinën. Ai gjithashtu ka ruajtur lidhjen sentimentale të Serbisë me Moskën, megjithëse kryesisht nëpërmjet prokurave dhe duke mbajtur në distancë presidentin e Rusisë, Vladimir Putin. Nacionalistët serbë, një forcë e fuqishme në politikën e brendshme, e shohin Rusinë si një shpirt binjak sllav.

Serbët kanë një dashuri “me llogari” për Kinën, thotë Srđan Bogosavljević që bën sondazhe në Serbi dhe një dashuri “irracionale” për Rusinë. Prandaj, Serbia është një nga vetëm dy vendet evropiane (tjetri është Bjellorusia) që nuk mbështet sanksionet kundër Rusisë. Sa i përket Pekinit, Serbia dhe Hungaria ishin dy vendet e vetme evropiane që Presidenti i Kinës Xi Jinping vizitoi në maj pas vizitës së tij shtetërore në Francë. Kina ka investuar shumë dhe shpesh kryeson sondazhet e opinionit serb si fuqia e huaj më popullore.

E megjithatë në të njëjtën kohë, Vuçiç ka nxitur lidhjet me presidentin e Francës Emmanuel Macron dhe po shtyn të punojë me BE-në për të ndihmuar në zhvillimin e minierës më të madhe të litiumit në Evropë në Serbinë perëndimore, një projekt me shumë miliarda euro. Vuçiq këmbëngul se qëllimi i tij është anëtarësimi në BE, partneri kryesor tregtar i Serbisë. Ajo ka qenë kandidate për 12 vjet, por ka bërë pak përparim në tejkalimin e shqetësimeve të BE-së për përkushtimin e saj ndaj sundimit të ligjit dhe mbi statusin e pazgjidhur të ish-krahinës së Kosovës.

“Vuçiç ka një politikë të qartë” – thotë Ivan Vejvoda, një bashkëpunëtor në Institutin për Shkenca Humane në Vjenë. “Një moment keni Xi për vizitë. Pastaj… ditë më vonë, vijnë Zelenska [zonja e parë e Ukrainës] dhe Dmytro Kuleba [ministri i Jashtëm i Ukrainës]. Pastaj shkon në qendrën kulturore ruse dhe mban një fjalim revizionist. Dhe më pas, dy ditë më vonë, ai është me BE-në, duke folur për planet e rritjes.”

I pyetur nëse beson tek BE, Vuçiq e anashkalon pyetjen. “Unë nuk jam dikush që do ta mbroj apo ta sulmoj atë” thotë ai. “Kur sheh se njerëzit janë shumë të zjarrtë për të sulmuar BE-në. Unë nuk shkoj atje sepse ata njerëz nuk janë racionalë. Por kur shoh histerinë për të ashtuquajturat vlera të BE-së, bëj të njëjtën gjë.”

Ka shumë mendime grupesh mbi BE-së, thotë ai. “Nëse shkoni në takimet [e BE-së], do të ketë një tubim të madh pro-ukrainas. Nëse dikush nuk thotë atë që të gjithë presin, është sikur të jesh një ndërhyrës… Askush nuk dëshiron të dëgjojë mendime të ndryshme.”

Ai, megjithatë, tregon gjithashtu se si kur kreu i shtetit të një anëtari të ri të BRICS (grupi i fuqive në zhvillim të udhëhequr nga Brazili, Rusia, India, Kina dhe Afrika e Jugut) sugjeroi që ai t’u bashkohej, me arsyetimin se perëndimi po zbehej, ai e hodhi poshtë ofertën. “I thashë se jemi në rrugën tonë drejt BE-së.”

Për fuqitë perëndimore, pushtimi i plotë i Ukrainës nga Rusia e bëri një prioritet takimin me Vuçiqin, mes shqetësimeve të vazhdueshme se Moska mund të përpiqet të nxisë armiqësi në Bosnje Hercegovinën dhe Kosovën fqinje, të cilat kanë pakica serbe të shqetësuara.

Diplomatët perëndimorë dhe analistët rajonalë besojnë se ai po anon nga perëndimi. Në intervistën e tij për FT ai e paraqet qëndrimin e tij kundër sanksioneve si rrjedhojë nga një neveri ndaj sanksioneve pas vendosjes së tyre kundër Serbisë gjatë luftërave ballkanike të viteve 1990. Ai gjithashtu konfirmon se ka ndihmuar në mënyrë diskrete Kievin duke u shitur municione palëve të treta, të cilat përfundojnë tek forcat e armatosura të Ukrainës.

“Vuçiç nuk është as një përfaqësues rus dhe as një Putin i vogël, siç portretizohet ndonjëherë”, thotë Vejvoda. “A e duan shumica e serbëve Putinin? Po. A e duan Rusinë? Po. Por kur pyeten se ku doni të udhëtoni, ata të gjithë duan të shkojnë në Evropën Perëndimore”.

Vuçiç mund të përshkruhet më së miri si një kameleon. Ai filloi në politikë si një nacionalist ekstrem dhe ndërkohë që ka kaluar në qendër, ai ende luan rregullisht kartën nacionaliste për të marrë mbështetjen e së djathtës, më së fundi duke pritur një takim pan-serb në Beograd. Për kritikët e tij, ai është pak i ndryshëm nga Viktor Orbán, kryeministri joliberal hungarez, një tifoz i Trump që fyen qëndrimin e BE-së dhe NATO-s ndaj Ukrainës.

“Ai [Vuçiç] ka korruptuar shtetin” – thotë Dragan Đilas, themelues dhe udhëheqës i Partisë për Liri dhe Drejtësi, partia më e madhe opozitare e Serbisë. “Prokurorët, për shembull, janë një fatkeqësi, totalisht të politizuar. Vuçiç nuk është popullor në Beograd, por ai e kupton se nacionalizmi është mënyra numër një për të qëndruar në pushtet.”

Megjithatë, në të njëjtën kohë ai ka krijuar një miqësi me Alex Soros, investitorin dhe filantropin që drejton bordin e Fondacioneve të Shoqërisë së Hapur të themeluar nga babai i tij George, i sulmuar prej kohësh nga mbështetësit e Orbanit dhe Trump si një agjent i liberalizmit shkatërrues. Analistët thonë se Vuçiç është satelit i Orbán megjithatë avokati Antonijeviç thotë se mediat në Serbi janë më pak të kontrolluara se në Hungari.

Administrata Biden ka investuar kohë dhe para për ta sjellë Vuçiqin në kampin e perëndimit dhe ka mbështetur një projekt ambicioz të energjisë diellore në Serbi. Megjithatë, nuk ka dyshim se Trump do të ishte një partner më i natyrshëm se Biden. “Ai beson se nëse Trump fiton do të jetë mirë për të”, – thotë një diplomat evropian. “Grenell ka qenë shumë aktiv në rajon në 4 vitet e fundit, në anën e Beogradit.”

Kur e pyet se si një mandat i dytë i Trump mund të ndikojë në Serbi, Vuçiç tregohet modest. “Unë nuk jam një lider aq i madh sa shumë të tjerë në Evropë që po mbajnë anë” – thotë ai. “Miku im Viktor [Orbán], ai është 100% në anën e Trump. Miqtë e mi në Bruksel, ata janë 100% në anën e Bidenit. Unë nuk jam. Unë jam në anën serbe në pritje të rezultateve.”

Por ai vazhdon të kujtojë një vizitë në Shtëpinë e Bardhë të Trump – dhe ta krahasojë atë me takimet e përkohshme me Biden. “Kur vizitova Shtëpinë e Bardhë ishte në një kohë mosmarrëveshjesh të mëdha me Rick Grenell, por ai ishte një person shumë i zellshëm, shumë i përkushtuar. Ne patëm gati 3 orë diskutime në një dhomë të ngjashme me një nëndetëse. Nuk mund të them se tani kam të njëjtin trajtim. Por mund të them se pata një bisedë të mirë me Trump.”

“Kam pasur biseda të mira me Biden para se të bëhej president. Pas kësaj e takova një herë, dy herë në pritje për dy minuta, por jo biseda thelbësore. Nëse pyesni shumicën e serbëve, 90% do të jenë në anën e Trumpit.”

Pyetja e madhe për rajonin tani është se si mund të ndikojë rizgjedhja e Trump në ndarjet e mprehta dhe të vazhdueshme midis fqinjëve më të afërt të Serbisë.

Në rrugën nga aeroporti që çon në Beograd, shkronja të mëdha të zeza shtrihen mbi një mbikalim: “Kosova është Serbi”. Ana tjetër e mbikalimit, e dukshme për ata që largohen nga qyteti, lexohet: “Mos harroni – Kosova është Serbi”.

Statusi i Kosovës, vendlindja e pretenduar e kombit serb, ka qenë një plagë politike në rajon që nga viti 1999, kur fushata bombarduese e NATO-s i hapi rrugën ish-krahinës të shpallte pavarësinë nga Serbia në vitin 2008.

Negociatorët e BE-së ndërmjetësuan vitin e kaluar një marrëveshje, të mbështetur nga administrata Biden, sipas së cilës Beogradi do të lejonte joformalisht Kosovën të integrohej në organizatat ndërkombëtare, ndërsa Prishtina do t’u jepte autonomi më të madhe rajoneve me shumicë serbe. Por marrëveshja nuk është zbatuar kurrë.

Intensiteti i negociatave mund të rritet në mënyrë dramatike nëse Trump rizgjidhet. Grenell ka sinjalizuar në diskutime private se nëse ai emërohet në një rol të lartë në një mandat të dytë të mundshëm të Trump, Ballkani do të ishte një prioritet për të dhe se ai e sheh Serbinë dhe rajonin si një aleat natyror të Amerikës.

Kur Grenell ishte i dërguar për Ballkanin, ai shtyu fort për një marrëveshje mbi Kosovën, sipas diplomatëve në rajon. Ai ndërpreu strategjitë e BE-së duke argumentuar për një zgjidhje të shpejtë, duke zemëruar shumë zyrtarë evropianë dhe disa diplomatë të departamentit të shtetit me tonin e tij konfrontues.

Ai gjithashtu bëri të qartë se kishte mbetur dhe pak kohë për qëndrimin e Albin Kurtit, kryeministrit të Kosovës. Vitin e kaluar, zyrtarët e BE-së dhe administrata e Bidenit gjithashtu, ishin të frustruar me Kurtin, duke e akuzuar atë si të pakompromis dhe që minon shpresat për një zgjidhje.

Zyrtarët kosovarë dhe opozitarët vendas shqetësohen se një administratë e dytë Trump do të ishte e butë ndaj Vuçiqit. Aleatët e Grenellit përgjigjen duke treguar se si ai, në të kaluarën, i ka bërë presion Vuçiqit që t’u largohet nga Moska dhe e ka shtyrë atë të diversifikojë furnizimin e tij me energji nga Rusia, e cila siguron pjesën më të madhe të gazit të Serbisë.

Për Vuçiçin, një shtytje e përshpejtuar për një marrëveshje do të përbënte një dilemë. Pranimi i pavarësisë së Kosovës është një kusht formal për integrimin e Serbisë në BE. Megjithatë, të dorëzohesh ndaj presionit të perëndimit dhe të pajtohesh me të mund të jetë vetëvrasje politike. “Askush nuk ka qenë aq popullor sa Vuçiq në 30 vitet e fundit,” thotë anketuesi Bogosavljević. “Por edhe me këtë popullaritet, edhe sikur të donte të thërriste një referendum për pavarësinë e Kosovës, nuk do të mund ta kalonte atë”.

Duke u kthyer tek Kosova, Vuçiç ka nxitur së fundmi një rritje të ndjenjave nacionaliste mbi Bosnjën. Megjithatë, diplomatët perëndimorë thonë se e besojnë atë kur ai thotë se prioriteti i tij është zhvillimi ekonomik. Projekti i tij kryesor, i cili do të përkojë me përfundimin e planifikuar të presidencës së tij në vitin 2027, është Expo, panairi botëror që ai shpreson se do ta vendosë Serbinë në një rrugë të re ekonomike. “Kur flas për Expo, flas për ndryshime thelbësore të këtij vendi,” thotë ai.

Në këtë kontekst, Vuçiq sheh mundësi për investime kushdo që fiton zgjedhjet në SHBA – duke vënë në dukje projektet e pasurive të paluajtshme në linjën e marrëveshjes Kushner/Grenell si dhe “Belgrade Waterfront” një projekt në bregun e lumit Sava. Ky u mbështet nga i njëjti zhvillues i Emirateve, Mohamed Alabbar, i cili është pas Marinës së Durrësit në Shqipëri.

Për kundërshtarët e tij të dëshpëruar, një bisedë e tillë është e kotë. Ata e shohin Vuçiçin si një figurë të pabesueshme. Vuçiç heq dorë nga akuzat dhe thotë se të gjithë duhet të dinë të ndryshojnë. “Duhet të mësosh çdo ditë”, thotë ai. “Vetëm gomarët nuk ndryshojnë mendje.” /Marrë nga Financial Times.