BIRN: Vota e Diasporës, shpresë apo rrezik për demokracinë në Shqipëri?

Më shumë se tre dekada pas valës së parë migratore që shenjoi rënien e regjimit komunist në Shqipëri, Partia Socialiste dhe ajo Demokratike ranë dakord që ta zgjerojnë bazën e votuesve të tyre edhe me shqiptarët që jetojnë jashtë kufijve, përmes së ashtuquajturës ‘vota e Diasporës”.

E kërkuar me ngulm nga aktivistët e Diasporës si një e drejtë kushtetuese dhe e detyruar nga një vendim i Gjykatës Kushtetuese, vendi pritet të aplikojë për herë të parë votimin me postë në zgjedhjen e ardhshme parlamentare.

Sipas dokumentit të dakordësuar mes PD dhe PS, qytetarët që jetojnë jashtë Shqipërisë nuk gëzojnë regjistrim automatik në listën e zgjedhësve dhe do të duhet të regjistrohen nga e para për çdo palë zgjedhje, ndërsa vota e tyre do të numërohet në zonën zgjedhore ku kanë pasur adresën e mëparshme të banimit.

Pakti politik që i hapi rrugën votës së emigrantëve u duartrokit nga aktivistët e organizatave të krijuara në diasporë, të cilët besojnë se ky hap do të sjellë ndikim pozitiv mbi demokracinë e brishtë shqiptare.

“Duke parë realitetin e brishtë demokratik dhe problemet e mëdha me shit-blerjen e votës, shantazhimin e votuesve, kontrollin e fortë të qeverisë mbi administratën publike dhe pushtetet në përgjithësi, zgjerimi i bazës së votuesve me kontigjentin e diasporës sjell një frymë të re dhe rinovuese për gjithë ofertën politike shqiptare,” tha për BIRN Nador Bakalli, një shqiptar që jeton në Kanada dhe aktivist i organizatës “Diaspora për Shqipërinë e Lirë”.

Megjithatë, aktorë të shoqërisë civile brenda vendit janë të dyzuar mbi ndikimin që ky vendim do të ketë mbi sistemin politik shqiptar.

Afrim Krasniqi, drejtor i Institutit të Studimeve Politike, është kritik mbi procesin e mbyllur politik që solli këtë marrëveshje si dhe mbi formulën e zgjedhur.

“Konsensusi është hap pozitiv, po shumë larg standarve të parimit kushtetues për garantimin e votës së diasporës dhe përfaqësimin e saj në jetën politike në vend,” tha Krasniqi.

Sipas tij, pakti i arritur në mungesë të transparencës nuk jep garanci për përfshirjen reale të disporës në jetën politike të vendit.

Shpresë apo rrezik?

Nga takimi i kryeministrit Edi Rama me emigrantët shqiptarë në Itali.

Formula e zgjedhur nga dy partitë e mëdha dhe siguria e votës në një mjedis politik, ku propaganda dhe sistemi i patronazhimit luajnë një rol të madh në procesin zgjedhor, ngre pikëpyetjet e para për ndikimin e votës së diasporës.

Këto sfida nuk janë të panjohura për aktivistët e së drejtës së votës së emigrantëve.

“Është e vërtetë që propaganda mediatike deformon keqazi realitetin shqiptar,”thotë Bakalli nga organizata “Diaspora për Shqipërinë e Lirë”, ndërsa thekson nevojën për një informim më të mirë të shqiptarëve.

Megjithatë, ai beson se një pjesë e mirë e diasporës e larguar vitet e fundit, janë në dijeni të gjendjes reale të demokracisë në vend.

“…ne shpresojmë që ata do të shprehin pakënaqësinë e tyre me votë dhe të bëhen fryma e ndryshimit që do të kishin dëshiruar të shihnin përpara se të largoheshin,” thotë ai.

Sipas marrëveshjes së arritur mes dy partive të mëdha, votat e emigrantëve nuk do të grupohen në një zonë zgjedhore të veçantë, por do të shpërndahen në zonat zgjedhore ku ata kanë jetuar më parë.

Sipas përfaqësuesve të shoqërisë civile, kjo formulë rrezikon të ushqejë hambarët e votave të partive të mëdha.

“Metoda që ata të dërgojnë vota për të njëjtat parti kryesore që kontrollojnë sistemin nuk është një hap që çon në një zgjidhje demokratike,” thotë Krasniqi nga Instituti i Studimeve Politike.

Po ashtu ai e sheh mekanizmin e votimit, që përfshin deklarim pararaprak, verifikim dhe dërgimin e  votës me postë, si vendosjen e një standardi të dyfishtë në procesin e votimit.

“Duket sikur qytetarët brenda Shqipërisë trajtohen ndryshe dhe ata jashtë territorit ndryshe,” shtoi ai.

Rigels Xhemollari, drejtor i organizatës “Qendresa Qytetare” e vlerëson shpërndarjen e votës së emigrantëve në zona të ndryshme zgjedhore, por e konsideron këtë “një risi me shumë sfida”.

Njëri nga problemet sipas tij është informimi institucional i diasporës, ndërsa problemi tjetër lidhet me sigurinë e votës.

“Mungesa e informacionit rrezikon që partitë të ndërtojnë strukturat e patrozhistëve jashtë vendit dhe të mos kemi më shqiptarë që votojnë nga jashtë po anëtarë partie që votojnë,” tha Xhemollari për BIRN.

“Të jemi të kujdesshëm që propaganda të mos i kthejë nga shpresë për demokracinë në rrezik për demokracinë,” shtoi ai.

Siguria e votës

Kuti votimi në pritje të numërimit në shkollën Vasil Shanto në Tiranë më 30 qershor 2019. Foto: Gjergj Erebara/BIRN

Të dhënat e Censit të vitit 2023 tregojnë se Shqipëria është kthyer në një atdhe emigrantësh, ku më shumë se gjysma e popullsisë vlerësohet se jeton jashtë vendit. I gjithë territori i vendit është prekur në masë nga fenomeni i emigrimit, i cili ka dërguar nëpër botë së paku 2.2 milionë njerëz përgjatë tre dekadave të fundit.

Partia Socialiste në pushtet ka qenë përgjithësisht indiferente ndaj fenomenit të emigrimit, me përjashtim të muajve të fundit, kur kryeministri Edi Rama zhvilloi takime me diasporën në dy vendet fqinje të Greqisë dhe Italisë.

Aktualisht, deputetë nga të dy partitë e mëdha shpresin entuziazëm për votën e diasporës.

Deputeti socialist Lavdrim Krrashi, një ish-emigrant në Londër që drejton nënkomisionin parlamentar  për Diasporën dhe Migracionin i tha BIRN se pjesmarrja direkte e diasporës do ta forcojë demokracinë në Shqipëri.

Sipas Krrashit, shqiptarët janë ndër popujt më të lidhur me atdheun e tyre dhe tashmë do të kenë mundësinë që ta shpresin “vullnetin e tyre të sinqertë dhe të pakompromis” nga atje ku ndodhen.

“Vota e ardhur nga jashtë nuk do të ndikohet nga asnjë lloj propagande, pasi ata janë të mirëinformuar nga burime të ndryshme, duke përfshirë prekjen e realitetit me investimet, vizitat dhe kontakti me të afërmit dhe shoqërinë,” tha ai.

Edhe deputetja demokrate, Dhurata Çupi e konsideron një lajm të mirë garantimin e votës së diasporës. Ajo beson se “vota e emigrantëve do të ndikojë në ekuilibrat politikë”, duke e parë këtë votë si më të sinqertë dhe të pandikuar nga propaganda.

Çupi thekson megjithatë se pakti politik nuk mjafton dhe se procesi tashmë varet nga puna që do të bëjë Komisioni Qendror i Zgjedhjeve për miratimin e akteve nënligjore për përcaktimin e detajuar të regjistrimit të zgjedhësve, dërgimit të materialeve zgjedhore, administrimit të fletëve të votimit, numërimit dhe shpalljes së rezultatit.

“Këto akte nënligjore janë shumë të rëndësishme, pasi do të detajojnë elementët e sigurisë që i gjithë procesi i votës së Diasporës të jetë i pakontestueshëm dhe në përputhje me ligjin,” theksoi Çupi.

Mesa duket, ‘siguria’ do të jetë fjala që do të shoqërojë hallkat e tjera proceduriale deri në realizimin e votimit të emigrantëve në zgjedhjet e ardhshme parlamentare.

“Unë jam skeptik që procesi do të prodhojë një siguri votimi, kur nuk e prodhon dot mes Tiranës apo Durrësit,” tha Afrim Krasniqi.

Edhe Bakalli nga organizata “Diaspora për Shqipërinë e Lirë” thotë se beteja e tyre nuk ka mbaruar, pasi procesi mbart rreziqet e sigurisë së votës.

“Ka një sërë elementesh sigurie për të cilat ne do të insistojmë kur të ulemi në tryezë me KQZ, si për shembull anashkalimi i Postës Shqiptare nga procesi dhe përdorimi i një poste reputative ndërkombëtare,” tha Bakalli.

Megjithatë, ai beson se në votën e Diasporës, mekanizmat e blerjes së votës nuk janë aq të thjeshta për t’u aplikuar.