FT: NATO duhet të reagojë ndaj marrëveshjes Erdogan-Putin për termocentralin bërthamor

Në një analizë të gjerë, Financial Times i bën thirrje NATO-s të reagojë ndaj forcimit të marrëdhënieve midis Tajip Erdogan dhe Vladimir Putin nën hijen e marrëveshjeve për investimet bërthamore në Turqi.

Konkretisht, në një tekst të nënshkruar nga Gonul Tol, drejtor i programit turk në Institutin e Lindjes së Mesme dhe autor i “Lufta e Erdoganit: Beteja e një të Forti në Atdhe dhe Siri”, ajo shprehet se “kur pyet Sekretarin e Përgjithshëm të NATO-s për të përmendur vendimin e presidentit turk që e shqetëson më shumë, ai me siguri do të përmend blerjen e sistemit rus të mbrojtjes raketore S-400. Megjithatë, NATO përballet me një problem edhe më të madh në marrëdhëniet Turqi-Rusi: centrali bërthamor Akkuyu”.

Siç shkruan Financial Times, Erdogan shpesh e quan termocentralin, i cili po ndërtohet nga kompania shtetërore ruse Rosatom në bregdetin e Mesdheut, si “centrali i parë bërthamor i Turqisë”. Në fakt, ai i përket Rusisë.

Ndryshe nga modeli klasik i prodhimit, ku furnizuesi projekton dhe ndërton reaktorin përpara se ta dorëzojë atë në vend, Akkuyu përdor një model të parë në industri, ndërto-vetë-opero (BOO). Rusia ruan pronësinë e shumicës, duke marrë përsipër të gjitha rreziqet financiare, operacionale dhe të ndërtimit.

Paketa e Moskës përfshin ndërtimin, operimin, trajnimin e stafit, menaxhimin e karburantit bërthamor të shpenzuar dhe përfundimisht çmontimin e uzinës, të gjitha shumë tërheqëse për një vend si Turqia, që po hyn për herë të parë në energjinë bërthamore.

Kontratat BOO janë të kushtueshme për Moskën, prandaj Rusia i ka zbatuar ato vetëm në Akkuyu dhe heziton t’i përdorë ato përsëri.

Megjithatë, presidenti rus Vladimir Putin duhet të ketë besuar se përfitimet e zotërimit të infrastrukturës strategjike në një vend të NATO-s i tejkalonin rreziqet ekonomike. Dhe ndoshta ka të drejtë.

Megjithatë, mungesa e transparencës rreth procesit, rreziqet mjedisore dhe rekordi i dobët i sigurisë së Rosatom shqetëson miliona banorë vendas. Vendet perëndimore mund t’i hedhin poshtë këto shqetësime dhe të lavdërojnë Turqinë për kalimin e saj në energjinë e gjelbër, por Akkuyu është gjithashtu një problem afatgjatë për NATO-n.

Projekti Akkuyu u prezantua nga Erdogan si plani i tij për të reduktuar varësinë energjetike të Turqisë, veçanërisht nga Rusia. Megjithatë, në vend që ta arrijë këtë, kontrata BOO lidh Turqinë dhe Rusinë për shekullin e ardhshëm, përmes një cikli të pritshëm operimi 60-vjeçar dhe procesit të mëpasshëm të çmontimit.

Partitë opozitare në Turqi janë kundër projektit. Për ta mbrojtur atë, Erdogan nënshkroi një marrëveshje ndërshtetërore me Putinin, duke e bërë të pamundur nga ana kushtetuese për një qeveri të ardhshme post-Erdogan ta sfidojë atë. Kjo do të thotë se Rusia, e cila njihet për përdorimin e energjisë si armë gjeopolitike, do të ketë kontroll të drejtpërdrejtë të infrastrukturës strategjike në një vend të NATO-s për 100 vjet, pavarësisht se kush është në pushtet.

Por ky nuk është problemi i vetëm. Stacioni Akkuyu ndodhet pranë bazës Incirlik, e cila strehon rezervën më të madhe të armëve bërthamore të NATO-s dhe shërben si qendra e mbështetjes së misionit të aleancës.

Fabrika ndodhet gjithashtu pranë radarit të raketave antibalistike të NATO-s në Curecic. Kontrata BOO i lejon Rusisë të mbajë personel dhe pajisje pranë këtyre objekteve të NATO-s. Turqia mund të ndërtojë një radar të ri për të mbrojtur centralin.

Analistët ushtarakë dhe zyrtarët e mbrojtjes kanë frikë se meqenëse Akkuyu i përket Rusisë, Moska mund të kërkojë që radari të operohet dhe të sjellë trupa për të ofruar siguri. Yanki Baggioglu, një kundëradmiral në pension dhe nënkryetar i Partisë Popullore Republikane (CHP) në opozitë, i ngarkuar me mbrojtjen kombëtare, tha se Erdogan nuk duhet ta lejojë këtë.

Perëndimi e ka anashkaluar kryesisht përdorimin e energjisë bërthamore nga Rusia për të krijuar lidhje afatgjata politike, ekonomike dhe ushtarake me vende të rëndësishme strategjike. Ndërsa Turqia është kritikuar dhe sanksionuar për blerjen e saj të S-400, vendet perëndimore kanë qëndruar të heshtura për Akkuyu.

Megjithatë, Turqia dëshiron të ndërtojë një reaktor të dytë bërthamor dhe Rusia po udhëheq konkurrencën. Për të privuar Moskën nga një avantazh gjeopolitik dhe për të qetësuar shqetësimet lokale të sigurisë dhe mjedisit, Perëndimi duhet të bëjë më shumë për të kundërshtuar kushtet e favorshme të ofruara nga Moska.

Presioni ndaj bankave perëndimore të zhvillimit për të hequr dorë nga ngurrimi i tyre për të financuar projektet e energjisë bërthamore do të ishte një fillim i mirë.