Analiza/ Pse kaq lëvdata për Kissinger pas vdekjes kur modeli i tij dështoi

Henry Kissinger mund të ketë mbizotëruar shekullin e 20-të, por kampioni i fuqisë amerikane ishte gjithashtu edhe simbol i neo-imperializmit të saj të rrezikshëm.

*Nga Simon Tisdall, The Guardian

“Të gjitha jetët politike, nëse nuk ndërpriten në mes të rrjedhës, në një moment të lumtur, përfundojnë në dështim”. Kështu tha Enoch Powell, megjithatë nga ky aforizëm i famshëm, Henry Kissinger, strateg i Luftës së Ftohtë, Sekretar Amerikan i Shtetit, këshilltar i 12 presidentëve amerikanë, i akuzuar si kriminel lufte dhe që vdiq në moshën 100-vjeçare, është një përjashtim i dukshëm.

Njeriu që shpiku diplomacinë e anijeve, promovoi konceptin e realpolitikës të përballjeve në sy më sy dhe ndoqi mirazhe kalimtare të tensioneve midis superfuqive armiqësore, në mënyrë paradoksale jetoi një jetë me dështime të shumta profesionale, por që karakterizohej nga një respekt përgjithësisht i lartë ndërkombëtar.

Kissinger ishte, gjatë gjithë karrierës së tij të gjatë, kampion i një hegjemonie globale amerikane që tani duket se po shpërbëhet. Ai dhe emulatorët e tij i dhanë imperializmit një fytyrë të re, postkoloniale, duke ndjekur interesin e perceptuar kombëtar, pavarësisht nga kostot të cilat u ngarkoheshin kryesisht të tjerëve.

E megjithatë 3 shtyllat e arritjes së Kissinger-it: hapja ndaj Kinës komuniste në 1979, një marrëdhënie më pak konfrontuese me Bashkimin Sovjetik dhe kërkimi për gjuhën e përbashkët mes Izraelit dhe arabëve, u ndërtuan mbi baza të dobëta që më pas u shkatërruan.

Shpirtërimi i Richard Nixon në Pekin në vitin 1972, ku u takua me Mao Ce Dunin, u pa si një sukses që të linte pa frymë në atë kohë. Manovra, në një përpjekje jo aq delikate për të tejkaluar rusët, u bë e njohur si “luajtja e kartës së Kinës”. Gjithsesi, në teori, ajo ushtroi presion mbi udhëheqësin sovjetik, Leonid Brezhnev. Por në terma afatgjatë, ishte Kina post-revolucionare, jo SHBA-të, ajo që përfitoi jashtëzakonisht nga ky angazhim i parë në tentativë dhe bumi i mëvonshëm, i shpejtë dhe i pashembullt ekonomik, i biznesit dhe i investimeve.

Deng Xiaoping, duke marrë pushtetin në 1978-ën pas vdekjes së Maos, dy vjet më parë, përfitoi plotësisht nga normalizimi për të filluar të ndërtojë superfuqinë globale që sot rivalizon dhe, disa thonë, kërcënon ekzistencialisht hegjemoninë amerikane të Kissinger-it.

Do të ishte absurde ta fajësonim atë për transformimin e Kinës moderne në një grabitqar agresiv, ekspansionist me respekt të pakët për demokracinë dhe të drejtat e njeriut. Nga ana tjetër, presidenti Xi Jinping, me të cilin u takua në korrik, po ndjek qartazi modelin Kissinger.

Zbutja me Bashkimin Sovjetik dhe një sërë traktatesh për kontrollin e armëve bërthamore të ndërmarra nga pasardhësit republikanë të Nixon, Ronald Reagan dhe George HW Bush (të dy të këshilluar nga Kissinger), shihen në mënyrë konvencionale si pupla shtesë në kapelën e tij. Por rënia eventuale sovjetike dhe përfundimi i luftës së ftohtë në vitet 1989-1991, qëllim kryesor, triumfalist i politikëbërësve perëndimorë, të cilët morën udhëzimin e tyre nga Uashingtoni, shkaktoi poshtërim ndaj popullin rus.

Në vend që të ndihmonin liderët e rinj të Moskës të ndërtonin një shtet demokratik funksional dhe të begatë, Bush dhe më pas Bill Clinton ndanë “dividendin e paqes” dhe, sipas mendimit të Vladimir Putin, thyen fjalën e tyre për zgjerimin e NATO-s në lindje. Në retrospektivë, ky ishte një dështim i ngarkuar me një dënim.

Nëse Putini është student i pragmatizmit të Kissinger dhe realpolitikës (të dy burrat u takuan në Kremlin në vitin 2017) është një çështje të hapur. Ajo që është e qartë është se udhëheqësi aktual i Rusisë është thellësisht i njohur me trukun e “kartës së Kinës”.

Javë para pushtimit të Ukrainës në shkurt të vitit të kaluar, Putin dhe Xi mbajtën një takim të nivelit të lartë në të cilin ata deklaruan një partneritet “pa kufij”. Tavolinat ishin kthyer. Tani ishin SHBA-të që u shkelën diplomatikisht.

Kina: një problem më i madh se kurrë, duke sfiduar lidershipin dhe vlerat e SHBA në mbarë botën. Rusia: një fuqi e hidhëruar, e ringjallur tani që kërcënon edhe një herë paqen në Evropë. Të dyja janë trashëgimi e botës së Kisingerit dhe të menduarit maksimalist që shpesh informonte veprimet e tij.

Vështirë se është e nevojshme t’i hedhësh një sy vuajtjes së tmerrshme në Gaza dhe ose të dëgjosh pikëllimin e të afërmve izraelitë të më shumë se 1 mijë njerëzve që vdiqën më 7 tetor, për të ditur se sukseset e paqebërjes amerikane në Lindjen e Mesme, nën modelin e Kissinger janë kryesisht iluzione.

Sigurisht, Kissinger ndihmoi për të ndërmjetësuar përfundimin e luftës së Yom Kipurit në 1973. Por enigma themelore, se si mund të jetojnë hebrenjtë dhe palestinezët krah për krah në një tokë të diskutueshme, mbetet thelbësisht e pazgjidhur edhe 50 vjet më pas. Dhe perceptimi i qëndrueshëm i njëanshmërisë politike amerikane që favorizon padrejtësisht Izraelin daton që nga koha e tij në detyrë.

Duke zgjatur kaq gjatë dhe duke vazhduar të kontribuojë në debatet e politikës së jashtme, Kissinger u bë një dëshmitar unik i konflikteve, mundimeve dhe triumfeve të asaj që u bë e njohur si shekulli amerikan, rendi ndërkombëtar i dominuar nga SHBA-të pas vitit 1945.

Por në shumë aspekte, ai dukej si Kanute, se po rezistonte dhe qëndronte në kundërshtim me valën në rritje të çështjeve botërore, e cila theksonte gjithnjë e më shumë rëndësinë e vetëvendosjes kombëtare dhe të të drejtave të njeriut.

Mbështetja e tij për grushtin e shtetit vrastar ushtarak në Kili në 1973 që përmbysi qeverinë e zgjedhur të Salvador Allende, dhe futi diktaturën e Augusto Pinochet, ende shquhet si një monument i tmerrshëm i neo-imperializmit miop, shkatërrues amerikan të asaj epoke.

Mbështetja e SHBA-së për grupet e dhunshme nacionaliste të Luftës së Ftohtë në mes të luftërave të përafërta me Bashkimin Sovjetik, si Unita në Angola ose më vonë, Contras në Nikaragua dhe përkrahja e Uashingtonit për llojin më të keq të diktatorëve afrikanë dhe të Lindjes së Mesme, sepse supozohet se i përshtatej gjeopolitikës së interesave të SHBA-ve ishin politika që i detyroheshin shumë mendimit të Kisingerit.

Dhe pastaj ishte Vietnami. Edhe pse Kissinger-i vlerësohet se ndihmoi për t’i dhënë fund luftës, ajo që ai la trashëgim, jo ndryshe nga Donald Trump në Afganistan, ishte një vend i shkatërruar që iu nënshtrua me shpejtësi një pushtimi totalitar, duke i bërë të kota sakrificat e mëparshme.

Për disa që mund ta kujtojnë atë, Kissinger-it nuk do t’i falet kurrë bombardimi i fshehtë i Kamboxhias neutrale në vitet 69-70, si pjesë e fushatës së Vietnamit. Kissinger thuhet se i tha forcës ajrore amerikane të godiste “çdo gjë që fluturon ose çdo gjë që lëviz”. Rreth 50 mijë civilë u vranë.

Veprimet e tij u analizuan në librin e Christopher Hitchens të vitit 2001, “Gjyqi i Henry Kissingerit”, i cili e akuzoi atë për kryerjen e krimeve të shumta të luftës. Por me kalimin e dekadave dhe gradualisht ai mori rolin e “burrit të madh të shtetit” dhe tmerre të tilla apo të gjitha dështimet e tij të shumta, përgjithësisht u lanë mënjanë.

Kissinger ishte një burrë i një epoke tjetër. Do të ishte mirë të besohej se, me të, ajo epokë ka kaluar.

*Komentator i çështjeve të jashtme për “The Guardian”. Përshtati në shqip LAPSI.al