Si të sigurosh zgjedhjet në bashkëpunim me krimin e organizuar

Nga VINCENT W.J. VAN GERVEN OEI

Çdo cikël zgjedhor, vëzhgues nga Organizata për Siguri dhe Bashkëpunim në Evropë/Zyra për Institucionet Demokratike dhe të Drejtat e Njeriut (OSBE-ODIHR) zbresin në Shqipëri me një ekip vëzhguesish zgjedhorë. Disa vijnë në vend disa muaj para zgjedhjeve për monitorim afatgjatë, ndërsa shumica mbërrin pak para zgjedhjeve për të kryer raundet e tyre performuese nëpër qendra të ndryshme votimi. Këta vëzhgues zakonisht nuk flasin shqip dhe kanë vetëm dijet bazë të kontekstit politik lokal. Si vëzhgues i zgjedhjeve vendore për Komitetin Shqiptar të Helsinkit gjatë zgjedhjeve të shumta vendore dhe kombëtare i kam parë ata të vijnë e të shkojnë, në lëvizje nga një demokraci e pasigurt në tjetrën në një shfaqje disi anakronike shqetësimi – në ditët e sotme, pothuajse çdo demokraci në “Perëndim” është bërë i pasigurt.

Çdo zgjedhje, OSBE-ODIHR prodhon gjithashtu një raport me rekomandime, i cili bën një lexim monoton, për dy arsye: së pari, rekomandimet janë pothuajse gjithmonë të njëjta, për forcimin e kuadrit ligjor dhe bërjen më transparente të financimit të partive politike. Këto rekomandime më pas merren simbolikisht nga një komision parlamentar, në të cilin partitë në pushtet dhe opozita luftojnë se si t’i kthejnë ndryshimet ligjore në Kodin Zgjedhor në avantazhin e tyre për raundin e ardhshëm. Krijohet një krizë. Ndërmjetësimi ndërkombëtar hidhet në shpëtim, i ndihmuar nga deklaratat e forta të formuluara nga “aleatët”. Së dyti, vëzhgimet dhe rekomandimet e OSBE-ODIHR janë pothuajse gjithmonë plotësisht të lira nga një kontekst më i gjerë politik dhe historik, sikur çdo zgjedhje të ndodhë në një vakuum. Kjo është problematike sepse si rezultat, këto raporte nuk shpjegojnë pse, zgjedhje pas zgjedhjesh, zbatohet shumë pak reforma dhe pse, si rezultat, çdo OSBE-ODIHR përgjithësisht lexohet si ai i mëparshmi.

Në raportin e tyre për zgjedhjet parlamentare 2017, lexojmë deklaratën e mëposhtme:

Pas zgjedhjeve, si [Partia Demokratike] ashtu edhe [Lëvizja Socialiste për Integrim] përsëritën pretendimet e tyre para OSBE/ODIHR [Misioni i Vëzhgimit të Zgjedhjeve] se kishte ndodhur një operacion masiv dhe i gjerë për blerjen e votave. Të dy vunë në dukje disa raste konkrete, por, në mungesë të provave të mjaftueshme përfundimtare, nuk paraqitën ndonjë sfidë ligjore ndaj rezultateve. Megjithatë, ata mbajtën pohimin e tyre të vendosur se shkalla e blerjes së votave lidhej me shuma të mëdha parash në dispozicion nga kultivimi kriminal i drogës.

Si përgjigje, OSBE-ODIHR rekomandoi sa vijon:

Nevojiten përpjekje të forta për të trajtuar çështjen e vazhdueshme të blerjes së votave, si nëpërmjet një fushate ndërgjegjësimi qytetar, ashtu edhe përmes ndjekjeve penale, në mënyrë që të promovohet besimi në procesin zgjedhor. Mund të bëhet një angazhim konkret dhe i vërtetë nga partitë politike për të luftuar praktikat e blerjes së votave. Për më tepër, një refuzim publik nga politikanët për të pranuar mbështetje financiare nga individë me të kaluar kriminale do të ndihmonte në ndërtimin e besimit publik në integritetin e zgjedhjeve.

Në vijim, unë jap prova, bazuar në përgjimet e zbuluara të publikuara nga disa media të huaja dhe dosjen më të fundit të aktakuzës në lidhje me grupin e madh kriminal të udhëhequr nga një ish-deputet i Partisë Socialiste (PS) dhe aleat politik, që më sipër bëjnë thirrje për “përpjekje të fuqishme” është në kufijtë e naivitetit.

Me 11 shtator të vitit 2016, qarku i Dibrës zhvilloi zgjedhjet e pjesshme për postin e ish-kryebashkiakut të PS-së, Shukri Xhelili. Xhelili ishte shkarkuar pasi një video ku ai kërkonte favore seksuale në këmbim të punësimit ishte shfaqur në media. Zgjedhjet u fituan nga kandidati i PS-së Muharrem Rama me një diferencë jashtëzakonisht të madhe. Në prag të zgjedhjeve, Partia Demokratike (PD) e opozitës ngriti akuza kundër një numri zyrtarësh publikë, duke pretenduar ekzistencën e një organizate kriminale të përfshirë në blerjen e votave dhe kanosje. Prokuroria e Krimeve të Rënda mori autorizimin për përgjimin e rreth njëzet numrave të telefonit në ditët para zgjedhjeve, përfshirë edhe ata të zyrtarëve të PS-së. Ky ishte fillimi i “Dosjes 184/2016”.

Në janar të 2019-ës, Zëri i Amerikës publikoi fragmente nga kjo dosje, duke konfirmuar gjerësisht pretendimet e PD. Në qershor, e përditshmja gjermane Bild publikoi pjesë nga këto përgjime. Regjistrimet shfaqin raste kanosjeje, si kur deputeti i atëhershëm i PS-së Pjerin Ndreu dhe zyrtari i PS-së Arben Keshi, ish-kryetar i PS-së dhe më pas drejtor në Ministrinë e Brendshme, urdhërojnë një zyrtar lokal që t’u bëjë presion drejtorëve të shkollave që të votojnë PS. Keshi, së bashku me një shef policie lokale, organizojnë gjithashtu vendosjen e postblloqeve pranë Kamzës për të penguar votuesit që jetojnë atje të udhëtojnë drejt Dibrës për të votuar.

Pas fitores së tyre, deputeti i PS-së Artan Gaçi uron Keshin për rezultatet e zgjedhjeve dhe përpjekjet e tij në sigurimin e votave. Gaçi i thotë gjithashtu Keshit se kryeministri Edi Rama i ka thënë se “gjithë Maqellara [në Dibër] ndodhi falë jush. Ai tha se ai është kampioni. […] Ai e rregulloi, ai është përgjegjës për gjithçka atje.” Në të vërtetë, gjatë ditës së zgjedhjeve, Keshi e mbajti të informuar personalisht kryeministrin Rama për ecurinë në Dibër siç i raportuan komisionerët e qendrave të votimit, që më parë ai kishte pretenduar se ishte “në xhep”:

Keshi: Ç’kemi, shef!

Rama: Ç’kemi! Si duket?

Keshi: Mirë, mirë, jemi brenda pritshmërive.

Rama: Mendon se e keni arritur objektivin, apo jo?

Keshi: Mendoj se po. Tani, në bazë të asaj që po marr nga komisionerët, ia kemi dalë.

Kryeministri Rama e pranoi më pas ekzistencën e kësaj bisede. Në regjistrime dëgjohet edhe ish-ministri i Energjisë Damian Gjiknuri, i cili ofron ndihmën e disa “djemve problematikë” në grumbullimin e votave, duke iu referuar shprehimisht grupeve kriminale. Ai është regjistruar edhe duke u mburrur me njërin prej këtyre “djemve”, Ymer Lala, pas fitores elektorale:

Gjiknuri: Tërmet! Tërmet! Uau! Uau! Uau! Tërmet! Robt të gjithëve!

Lala: E shihni çfarë kemi arritur ne të dy!

Gjiknuri: Tërmet!

Lala: Ej, kampion [sc. Rama] po më shkruante.

Gjiknuri: Po…

Lala: I thashë, a po fle. Jo, o burrë, tha ai, jam i shtangur, nuk më zë gjumi […] I thashë se nuk e keni njohur as Damian Gjiknurin dhe as veten time atëherë. […]

Gjiknuri: Robt të gjithëve! Mendoj se fjala jote prej mbi 1000 votash është vërtetuar pikërisht tani!

Përgjimet e tjera evidentuan përfshirjen e deputetëve, ministrave dhe zyrtarëve të PS-së në skemën e manipulimit të votave. Në gusht 2019, Dosja 184/2016 kaloi nga Prokuroria e Krimeve të Rënda në Prokurorinë vendore të Dibrës, ku prokuror ishte familjari i Keshit. Asnjë nga zyrtarët e lartë të përfshirë në skandalin e mashtrimit zgjedhor të Dibrës nuk është paditur sot.

Javët e fundit, Dosja 184/2016 u rikthye sërish në vëmendjen e publikut kur raporti i programit investigativ italian iu referua disa përgjimeve të papublikuara më parë që shfaqnin Gaçin në bisedë me Lalën, të cilin programi italian i referohet si “kreu i një karteli narkotrafiku nga Dibra”.

Lala: Kam pasur 8 qendra të qytetit, 3 fshatra të Kastriotit dhe 3 të Kosovës…

Gaçi: Të gjitha të këqijat…

Lala: Ata që kanë qenë me minus vitet e fundit [sc. Humbën me opozitën]… I kam marrë të gjitha, nëse të pëlqen të dërgoj foto…

Gaçi: Jo, a e di ai [sc. Rama]? A e di ai?…

Lala: Jo, nuk e di se nuk e kam takuar për t’i thënë… i thashë Damian [Gjiknurit]. […]

Gaçi: 61 [qendra votimi] keni marrë?

Lala: 61. Të gjitha i kam marrë me plus [sc. i fitoi për PS-në], kishte vetëm një që ka qenë -158 [vota] të cilat i arrita në -17 [vota], kupton?

Gaçi: Në thelb, asgjë. […]

Lala: I thashë, ku janë bastionet këtu? Mbaji ato. Ja ato të LSI-së dhe të PD-së, ato m’i lër mua…

Gaçi: [qesh] E mahnitshme!

Gjatë zgjedhjeve kombëtare të vitit të ardhshëm, vajza e Lalës, Reme Lala, u zgjodh në parlament si anëtare e një partie minoritare. Më pas ajo e kaloi anëtarësinë e partisë në PS dhe më pas kryeministri Rama e propozoi si drejtoreshë të Shërbimit Social.

Zgjedhjet e pjesshme të Dibrës mund të shihen si një provë e përgjithshme për zgjedhjet parlamentare të 25 qershorit 2017, ku taktika e vendosjes së aparatit shtetëror dhe bandave kriminale për të kontrolluar rezultatin e zgjedhjeve u përhap në të gjithë bordin.

Dosjet 339 dhe 339/1 të Prokurorisë së Krimeve të Rënda përbëjnë një sërë përgjimesh të një grupi kriminal nga Shijaku me në krye Astrit Avdylajn. Avdylaj ishte burgosur për një vrasje në vitin 1997, por siguroi një lirim të parakohshëm me 2 mars 2016 për shkak të “depresionit” dhe “tentativave për vetëvrasje”. Pas lirimit, ai u përfshi në trafikun e drogës, duke krijuar një arsye për t’u vënë në përgjim.

Por përveç provave për trafik kokaine dhe heroine në të gjithë Shqipërinë, përgjimet treguan edhe marrëdhëniet e ngushta mes Avdylajve dhe politikanëve dhe zyrtarëve të PS-së, në veçanti kryebashkiakut të fuqishëm të Durrësit Vangjush Dako. Dako më vonë konfirmoi se ai kishte qenë vërtet në kontakt me Avdylajn.

Avdylaj u regjistrua teksa i thoshte drejtorit të Agjencisë së Ujërave në Durrës të përgatiste listat e nëpunësve civilë të dyshuar se votonin për opozitën në mënyrë që ata të frikësoheshin, duke urdhëruar kreun e PS-së në Shijak të heqë gjobat e biznesit dhe duke biseduar me votuesit që ofrojnë ryshfet. Ndikimi i Avdylajt ishte i tillë që ai mundi të zgjidhte edhe kandidatin e tij, deputetin e PS-së Ilir Ndraxhi, në Parlament.

Ashtu si Lala në Dibër, Avdylaj dëshironte t’i bënte përshtypje kryeministrit me rezultatet e votimit që dha. Siç shprehet në një nga regjistrimet: “Duhet të jemi shumë krenarë përballë atij lart [Rama], i cili duhet të shohë se çfarë po bëjmë. Ne do t’i japim atij një fitore 10 me 0 dhe ai vetë do të befasohet”.

Kohët e fundit emri i Avdylajt u rishfaq në dosjen e ashtuquajtur “Metamorfoza 3” të përpiluar nga Struktura e Posaçme Kundër Korrupsionit dhe Krimit të Organizuar (SPAK). Dosja tregon historinë e dy grupeve kriminale konkurruese dhe bashkëpunëtore të përqendruara në veri të Tiranës: Shijak, Lezhë dhe Fushë Krujë, e njëjta zonë ku ndodhi edhe mashtrimi zgjedhor i dokumentuar në dosjet 184/2016, 339 dhe 339/1 më sipër. Dosja rrëfen tetëmbëdhjetë episode të ndërlidhura që kanë ndodhur gjatë vitit 2020 dhe fillimit të 2021 që përfshijnë vrasje, tentativa për vrasje, kanosje, tregti armësh, tregti lëndësh narkotike, vjedhje, lojëra të paligjshme të fatit dhe baste sportive, dhe kontrabandë njerëzish, me një kastë prej pesëdhjetë të dyshuarish të ndryshëm, përfshirë Avdylajn, si bashkëpunëtor i ish-deputetit të PS Arben Ndoka nga Lezha si një nga figurat kryesore.

Nga dosja, duket se Ndoka ishte në kërkim për t’u hakmarrë për vrasjen e vëllait të tij Aleksandrit, i cili u vra në vitin 2017. Ndoka pretendoi se kjo ishte bërë me urdhër të Durim Bamit, kreut të një grupi rival kriminal nga zona e Fushë Krujës dhe ai i vuri një çmim prej 1 milion euro për kokën e tij. Dosja dokumenton disa atentate dhe gjatë procesit skicon të gjithë makinerinë që mbështeti përpjekjet e mëparshme të Avdylajt për të ndihmuar Dakon në qarkun e Durrësit gjatë zgjedhjeve të vitit 2017.

Grupet kriminale të përmendura në dosjen Metamorfoza 3 ishin të përfshira si në kultivimin e drogës ashtu edhe në trafik. Ata zbulojnë zona kultivimi të fshehura mirë, kontrabandojnë kanabis përtej kufirit me shoferë kamionësh serbë, blejnë kimikate për kolumbianët për të larë kokainën e tyre dhe janë të shqetësuar kur një dërgesë prej gjysmë toni droge me destinacion Holandën kapet në brigjet peruane.

Të ardhurat e këtyre aktiviteteve investohen më pas në prona të paluajtshme dhe projekte ndërtimi për të pastruar të ardhurat: komplekse apartamentesh, hotele dhe projekte të tjera ndërtimi në të cilat edhe rivalët bashkinvestojnë qindra mijëra euro. Dhëndri i Ndokës, i cili trafikonte drogë mes Italisë dhe Shqipërisë, rrëfen:

Unë kam pastruar para të tilla… të gjitha… hap një kompani në Shqipëri… […] taksat janë shumë të ulëta… një kompani ndërtimi, vëlla… […] punëson 6-7 punëtorë dhe shkruan fatura sikur jeni duke bërë punë, deklaroni 100,000 € në vit […], humbet 20,000 € nga taksat. (fq. 61)

Përshtypja që merr nga dosja është improvizimi i vazhdueshëm, paranojë dhe goditje me thikë pas shpine. Këto grupe kriminale duket se nuk kanë një hierarki apo linjë komandimi të qartë. Shifrat kryesore merren si me detaje praktike të vogla ashtu edhe me skema të mëdha shumëkombëshe të trafikimit. Gama e aktiviteteve të tyre dhe rastësia me të cilën ata veprojnë është tronditëse. Kur një atentat ndaj Bamit dështon, Ndoka fillon menjëherë të përhapë thashethemet se një nga bashkëpunëtorët e tij qëndron në fakt pas kësaj tentative. Ndërkohë, i gjithë grupi përplaset për të gjetur një zgjidhje për celularin e humbur pa dashje në vendin e krimit.

Grupet kriminale që bashkëpunojnë me drejtues të PS-së për mashtrime zgjedhore kanë depërtuar plotësisht në forcat e policisë dhe zinxhirin komandues të saj si dhe në forcat speciale të RENEA-s dhe ushtrisë. Disa të dyshuar janë (ish) punonjës policie: njëri prej tyre ka qenë edhe shef i drejtorisë së trafikut të narkotikëve në Lezhë, ndërkohë që është përfshirë aktivisht në kultivimin e kanabisit; një tjetër, ish-shefi i policisë në Ballsh, u gjet në vitin 2023 me 113 mijë euro në makinë. Në një episod tjetër, disi komik, një nga bashkëpunëtorët e tyre arrestohet në bazën e tij ushtarake teksa po testonte një dron të ri. Informatorët e tyre brenda organeve të zbatimit të ligjit u tregojnë për përgjime dhe bastisje të afërta kundër narkotikëve.

Prandaj, nuk është për t’u habitur që kur policia dhe forcat speciale nisën një aksion special në maj të vitit 2024 për të kapur të gjithë të dyshuarit, vetëm një pjesë e vogël u kapën. Raportet e lajmeve janë të paqarta se kush u arrestua në të vërtetë, por Ndoka dhe Bami dyshohet se janë të dy të fshehur në Dubai.

Siç jam përpjekur ta sqaroj më lart, duke krijuar atë që mund të quhet vetëm maja e majës së ajsbergut, këtu nuk kemi të bëjmë me atë që misioni i OSBE-ODIHR-it e quajti “thjesht mbështetje financiare nga individë me të kaluar kriminale”. Dosjet e grumbulluara nga prokuroria shqiptare në hetime të ndryshme penale tregojnë një rrjet plotësisht të zhvilluar grupesh kriminale që investojnë të ardhurat e kultivimit dhe trafikut të drogës në pasuri të paluajtshme dhe bashkëpunojnë aktivisht me politikanë dhe zyrtarë publikë në mashtrime të gjera zgjedhore. Dhe pavarësisht këtyre dosjeve voluminoze, vetëm shumë pak janë përballur me drejtësinë gjatë viteve – zakonisht ato më të ulëtat në zinxhirin ushqimor.

Që “autoritetet duhet të bëjnë përpjekje të sinqerta për të rritur ndërgjegjësimin për fenomenin e kahershëm të blerjes së votave dhe rreziqet që ajo paraqet për integritetin e zgjedhjeve”, siç rekomandon OSBE-ODIHR në raportin e tij më të fundit zgjedhor të vitit 2023, është, thënë butë, një deklaratë naive. Sepse të gjitha provat tregojnë për faktin e thjeshtë dhe të qartë se blerjen e votës e bëjnë autoritetet aktuale shqiptare.

Ndërkohë, një grup pune parlamentar dypartiak është planifikuar sot të prezantojë raundin e ardhshëm të propozimeve për reformën zgjedhore përpara zgjedhjeve kombëtare të 2025-ës, por flitet se negociatat kanë ngecur./The Albanian Mechanism