Samiti i NATO-s i kësaj jave në Madrid vjen në një moment kritik në historinë 73-vjeçare të aleancës. Pushtimi rus i Ukrainës është përshkruar si tronditja më e madhe strategjike për Perëndimin që nga sulmet e 11 shtatorit të vitit 2001. NATO është aleanca e vetme ushtarake e aftë për të mbrojtur Evropën nga agresioni i mëtejshëm rus, por a ka një strategji?
Më pak se tre vjet më parë, presidenti i Francës Macron deklaroi se NATO-s i kishte “vdekur truri“. Megjithatë, që nga momenti kur tanket ruse kaluan përtej kufirit në Ukrainë, përgjigja perëndimore ka qenë e jashtëzakonshme për unitetin, shpejtësinë dhe vrullin e saj. Ajo është rigjallëruar me qëllim të ripërtërirë – forcimin e kufijve dhe furnizimin me armë.
Në prag të samitit në Madrid, Sekretari i Përgjithshëm i NATO-s Jens Stoltenberg njoftoi atë që ai e quajti “një ndryshim thelbësor në parandalimin dhe mbrojtjen e aleancës”, duke forcuar mbrojtjen e saj në kufijtë e saj lindorë dhe duke rritur forcën e reagimit të shpejtë në më shumë se 300,000 trupa.
Aleanca përballet me sfida të shumta, nga lufta hibride te destabilizimi i Ballkanit te sulmet kibernetike, militarizimi i hapësirës dhe çfarë duhet bërë me fuqinë ushtarake në rritje të Kinës. Për herë të parë, ky samit i NATO-s do të trajtojë ato që ajo i quan “sfidat që Pekini paraqet për sigurinë, interesat dhe vlerat tona”, tha Stoltenberg. Këtu janë disa nga çështjet më të ngutshme që mund të jenë në tryezë këtë javë.
1. Shmangia e përshkallëzimit në luftën në Ukrainë
NATO përballet me një akt balancues. Aleanca më e fuqishme ushtarake në botë, e përbërë nga 30 shtete anëtare, tre prej tyre me armë bërthamore (SHBA, Britania e Madhe dhe Franca), nuk dëshiron të hyjë në luftë me Rusinë. Presidenti Putin i ka kujtuar në mënyrë të përsëritur Perëndimit se ai ka një arsenal masiv bërthamor dhe madje edhe një përplasje ndërkufitare e nivelit të ulët mund të përshkallëzohet shpejt jashtë kontrollit.
Pra, sfida më e madhe për katër muajt e fundit ka qenë dhe mbetet tani, si të ndihmohet Ukrainën të mbrohet kundër këtij pushtimi të paprovokuar pa u tërhequr në vetë luftimet.
(Anëtarët e NATO-s kanë dërguar artileri të rëndë në Ukrainë)
Frenimet e hershme perëndimore për të mos mërzitur Moskën duke dërguar armë të rënda në Kiev janë hequr mënjanë pasi janë shfaqur detaje të tmerrshme të krimeve të supozuara të luftës dhe mizorive ruse, të mbështetura nga të dhënat satelitore.
Samiti i Madridit do të duhet të përcaktojë masën e ndihmës ushtarake që vendet e NATO-s mund të ofrojnë dhe për sa kohë.
Tani për tani, Moska po fiton në Donbas, rajoni kryesisht rusishtfolës i Ukrainës lindore, megjithëse me kosto masive në jetë dhe dëme materiale. Pritjet janë se Rusia do të përpiqet të qëndrojë në këto përfitime territoriale, ndoshta duke i aneksuar ato në të njëjtën mënyrë që bëri me Krimenë në 2014.
Në mungesë të një traktati paqeje, NATO do të përballet me një dilemë të re më vonë. A vazhdon të armatosë ukrainasit ndërsa ata përpiqen të kthejnë tokën që Moska tani e konsideron ligjërisht pjesë të Federatës Ruse? Kremlini ka treguar se armët perëndimore që godasin tokën ruse kalojnë një vijë të kuqe, kështu që rreziqet e përshkallëzimit këtu do të rriteshin në mënyrë dramatike.
2. Ruajtja e unitetit mbi Ukrainën
Nëse Rusia do të kishte sulmuar vetëm Donbasin dhe nuk do të kishte pushtuar të gjithë Ukrainën nga tre anët, atëherë është e mundur që ne nuk do të kishim parë një unitet të tillë të jashtëzakonshëm në përgjigjen e Perëndimit. Gjashtë raunde të sanksioneve të BE-së po dëmtojnë seriozisht ekonominë e Rusisë dhe Gjermania ka anuluar tani për tani tubacionin shumë-miliardësh Nord Stream 2 që do të kishte sjellë gazin rus në Gjermaninë veriore.
Por ka përçarje në aleancën perëndimore rreth asaj se sa larg duhet të ndëshkohet Rusia dhe sa dhimbje mund të marrin ekonomitë perëndimore. Këto me gjasë do të dalin në sipërfaqe në Madrid. Gjermania është akuzuar për zvarritje për dërgesat e premtuara të armëve, ndërsa Hungaria, e udhëhequr nga një kryeministër me lidhje të ngushta me presidentin Putin, ka refuzuar të ndalojë blerjen e naftës ruse. Në anën tjetër të spektrit, ato kombe që ndjehen më të kërcënuara nga Moska, përkatësisht Polonia dhe shtetet baltike, po shtyjnë për vijën më të ashpër të mundshme dhe më shumë përforcime të NATO-s në kufijtë e tyre.
3. Sigurimi i Balltikut
(Gjermania kryeson praninë e NATO-s në Lituani)
Ky rajon ka potencialin të jetë një pikë e madhe përplasjeje midis NATO-s dhe Rusisë. Këtë muaj Rusia kërcënoi me “kundërmasa praktike” pasi Lituania bllokoi disa mallra të sanksionuara nga BE që udhëtonin nëpër territorin e saj gjatë rrugës për në enklavën balltike të Rusisë, Kaliningrad.
Kryeministrja e Estonisë Kaja Kallas ka kritikuar NATO-n se ishte e papërgatitur për një pushtim ndërkufitar rus. Strategjia aktuale parashikon përpjekjen për të rimarrë territorin estonez vetëm pasi Rusia të ketë pushtuar. “Ata mund të na fshijnë nga harta,” thotë ajo.
Estonia, Letonia dhe Lituania ishin të gjitha dikur, në mënyrë të pavullnetshme, pjesë e Bashkimit Sovjetik. Sot, ata janë kombe të pavarura dhe të gjitha në NATO. Ka katër grupe luftarake shumëkombëshe të stacionuara në këto tre vende, së bashku me Poloninë, si pjesë e asaj që quhet Prezenca e Përparuar e Përmirësuar. Britania e Madhe kryeson atë në Estoni, SHBA-të në Poloni, Gjermania në Lituani dhe Kanadaja në Letoni.
Megjithatë, planifikuesit e NATO-s e dinë shumë mirë se këto grupe beteje do të ishin vetëm një tela kundër një pushtimi të ardhshëm rus. Ato janë shumë të vogla për të parandaluar një inkursion të bashkërenduar nga një ushtri e rindërtuar ruse. Udhëheqësit baltikë tani duan të paktën një divizion forcash të NATO-s të stacionuara në çdo vend si një pengesë serioze. Kjo ka të ngjarë të jetë një temë e debatuar shumë në Madrid.
4. Të lejohen Finlanda dhe Suedia t’i bashkohen
Finlanda dhe Suedia, të dyja të tronditura seriozisht nga pushtimi i plotë i Rusisë ndaj një kombi sovran, kanë vendosur se duan të heqin dorë nga neutraliteti i tyre dhe të bashkohen me NATO-n. Aleanca po i pret me krahë hapur, por nuk është aq e thjeshtë. Turqia, një anëtare që nga viti 1952, ka bllokuar shtimin e tyre me arsyetimin se të dyja këto vende nordike strehojnë separatistë kurdë që Turqia i sheh si terroristë.
Por për shkak se Finlanda dhe Suedia janë kaq të rëndësishme për NATO-n, do të bëhet çdo përpjekje për të gjetur një mënyrë për të shmangur kundërshtimet e Turqisë. Sapo të bashkohen, Deti Baltik do të bëhet efektivisht një “liqen i NATO-s”, i kufizuar nga tetë shtete anëtare, me një sistem të integruar të mbrojtjes ajrore dhe të integruar të raketave.
Duke parë më larg, NATO-s do t’i duhet të vendosë nëse do të pranojë ndonjëherë anëtarë të rinj si Gjeorgjia dhe Moldavia, me të gjitha rreziqet që lidhen me provokimin e një Kremlini tashmë paranojak.
5. Rritje urgjente e shpenzimeve për mbrojtjen
Aktualisht, anëtarët e NATO-s janë të detyruar të shpenzojnë 2% të PBB-së së tyre vjetore për mbrojtje, por jo të gjithë e bëjnë këtë. Shifrat e fundit nga Instituti Ndërkombëtar i Kërkimeve të Paqes në Stokholm (SIPRI) tregojnë ndërsa SHBA shpenzoi 3.5% për mbrojtjen dhe Britania shpenzoi 2.2%, Gjermania shpenzoi vetëm 1.3% ndërsa Italia, Kanadaja, Spanja dhe Holanda ishin të gjitha shumë më pak se 2%. objektiv. Rusia shpenzoi 4.1% të PBB-së së saj për mbrojtjen.
Kur Donald Trump ishte President i SHBA-së, ai kërcënoi në mënyrë të famshme se do ta nxirrte Amerikën nga aleanca nëse shtetet e tjera anëtare nuk tërhiqnin peshën e tyre. Kjo pati njëfarë efekti, por pushtimi i Ukrainës ka pasur më shumë. Vetëm tre ditë pasi filloi, Gjermania njoftoi se do të ndajë 100 miliardë euro shtesë për mbrojtjen dhe në fund do të rrisë kuotën e saj mbi 2%. Këtë javë, shefi i NATO-s njoftoi se nëntë nga 30 vendet anëtare kanë arritur ose tejkaluar objektivin prej 2%, ndërsa 19 kanë plane të qarta për ta arritur atë deri në vitin 2024. Shifra prej 2%, tha Jens Stoltenberg, “duhet të jetë një kat, jo një tavan”.
Shefat ushtarakë perëndimorë dhe analistët janë unanim në thirrjen për një rritje urgjente të shpenzimeve të mbrojtjes nëse Rusia do të frenohet nga agresioni i mëtejshëm. Por shkurtimet e njëpasnjëshme të mbrojtjes gjatë dekadave të fundit kanë shkaktuar pyetje nëse NATO ka ende masa të mjaftueshme për të penguar një inkursion të ardhshëm rus.
(Ushtarët britanikë marrin pjesë në një stërvitje ushtarake të NATO-s)
Megjithëse shpenzimet e mbrojtjes në Mbretërinë e Bashkuar u rritën kohët e fundit, ka pasur gjithashtu humbje masive në prokurime. Fuqia aktuale e Ushtrisë Britanike është 82,000 trupa duke përfshirë ato në stërvitje, por pas shkurtimeve kjo do të bjerë në 72,500. Edhe më shqetësuese është se si Rusia ashtu edhe Kina janë përpara Perëndimit në zhvillimin e raketave hipersonike që mund të udhëtojnë drejt objektivit të tyre me më shumë se pesë herë shpejtësinë e zërit dhe në një rrugë fluturimi të paparashikueshme.
E gjithë kjo vjen në një kohë të rritjes drastike të çmimeve globale të ushqimit dhe karburantit, të nxehtë në fund të pandemisë, kështu që buxhetet janë tashmë të shtrënguara. Ndarja e më shumë parave për mbrojtjen mund të jetë e papëlqyeshme brenda vendit kur ka kaq shumë kërkesa të tjera urgjente për shpenzimet e qeverisë.
Por shefat ushtarakë paralajmërojnë se nëse NATO nuk forcon sigurinë e saj tani, atëherë kostoja e agresionit të mëtejshëm rus në të ardhmen do të jetë pafundësisht më e madhe.
BBC, përshtati në shqip ©LAPSI.AL