Yugopapir, një faqe interneti me kujtimet e epokës së Jugosllavisë

Punëtorë vullnetarë pushojnë duke lexuar gazetën “Borba”. 

“Ky polemist dhe parashikues inteligjent tashmë është lodhur pak me politikën, thotë ai. Ai do të donte ta bënte atë vullnetarisht. Por ai nuk mund të shpëtojë, ai e di, tani nga ai kazan i nxehtë.”

Kështu shkroi gazetari Manojlo Vukotic në 1989 për një fytyrë atëherë të freskët të skenës së politikës në Mal të Zi.

Ai njeri ishte Milo Djukanoviç, i cili ka drejtuar pak a shumë vendin që atëherë si president ose kryeministër, dhe partia e të cilit e humbi pushtetin për herë të parë në zgjedhjet e fundit.

Ai artikull gazete – dhe shumë të tjerë nga e kaluara e largët – është rishfaqur falë Yugopapir, një faqe në internet që merret me ribotimin e artikujve të gazetave dhe revistave nga koha e Republikës Socialiste Federative të Jugosllavisë, ose RSFJ.

Faqja e internetit shpjegon qëllimet e saj teksa ripublikon lajme të së kaluarës që në të kundërt do të ishin “të dënuara të zhdukeshin”.

“Faqet e pluhurosura pastrohen dhe rishikohen, artikujt interesantë merren dhe digjitalizohen plotësisht – dhe jo vetëm skanohen, por përmbajtja e tyre ‘nxirret’, shndërrohet në format teksti dhe vetëm atëherë publikohet”, thotë faqja e internetit.

“Në këtë mënyrë, tekste të shumta të dënuara të zhduken marrin përsëri jetë. Ato shfaqen në internet dhe për motorët e kërkimit si Google bëhet më e lehtë kërkimi dhe sigurimi i informacioneve në lidhje me personalitete të njohura dhe të rëndësishme, ngjarje dhe fenomene nga epoka e RSFJ-së”, shton ajo.

BIRN kontaktoi administratorët e faqes së internetit që t’i shpjegonin më shumë rreth motiveve të tyre, por ata nuk donin të flisnin.

Artikujt e botuar në këtë faqe interneti, i cili ka filluar të funksionojë që nga viti 2013, risjellin në kujtesë se si ishte në të vërtetë jeta politike, ekonomike, kulturore dhe sportive në Jugosllavi.

Kujtohen filmat e parë me ngjyra dhe dyqanet

1. Sergei Bondarchuk (majtas) dhe Orson Welles (djathtas) në premierën e filmit “Beteja në Neretva” në Sarajevë, nëntor 1969. Foto Kragujevic

Artikujt ofrojnë një pasqyrë interesante për jetën e zakonshme në shtetin rebel komunist që sfidoi Stalinin në 1948 dhe mori një kurs të pavarur për vete.

“Kompania më e vjetër e filmit e Beogradit “Avala film” i nisi xhirimet e ‘Prifti Cira dhe prifti Spira’ verën e kaluar. Filmi do të përfundojë së shpejti. Ky do të jetë filmi ynë i parë me metrazh të gjatë me ngjyra’”, kujton një artikull i ribotuar nga revista Fronti në 1957.

Një artikull i ribotuar nga qershori 1959, nga Ilustrovana politka, ndërkohë, detajon hapjen e dyqanit të parë në Beograd.

Artikulli thotë se dyqani shet “tetëdhjetë lloje çorapesh për burra, nëntëdhjetë e pesë lloje çorapesh për fëmijë, tridhjetë e gjashtë për gra, njëqind veshje trikotazhi – shumë gjëa që do të ishte e vështirë të renditeshin”.

Dyqani “Beogradi” ishte atëherë i dyti më i madhi në Jugosllavi, pas atij në Zagreb, Kroaci.

Një artikull tjetër i ribotuar nga Ilustrovana, nga i njëjti vit, hedh dritë edhe mbi konsumizmin e ri të Jugosllavisë së fundit të viteve 1950. Ai përshkruan radhën për frigoriferë në të njëjtin dyqan “Beogradi”.

“Radhët ishin të gjata dhe na kujtonin kohën kur prisnim për ushqime. Nevojat dhe dëshirat kanë ndryshuar dhe po kërkohen më shumë frigoriferë sesa ka aktualisht në gjendje”, vëren artikulli.

Artikujt e ribotuar nga vitet 1960 dhe 1970 shpesh kujtojnë betejat e famshme të Luftës së Dytë Botërore, të tilla si Sujteska dhe Neretva – dhe përpjekjet që bëhen për t’i përkujtuar ato në filma.

“Beteja në Neretva”, një nga projektet më të njohura të kinematografisë në Jugosllavi, me protagonist aktorin hollivudian Orson Welles, pati premierën në Sarajevë, Bosnjë, në tetor 1969.

Yugopapir ka ribotuar reportazhin nga revista me bazë në Zagreb Start nga premiera gala në Sarajevë, në të cilën presidenti Tito mori pjesë dhe ku Welles mbërriti me vonesë.

“Welles arriti në premierën e ‘Neretva’ në momentin kur, si një politikan çetnik i ardhur nga Londra, ai u vra në film nga një komandant çetnik”, vinte në dukje artikulli.

“Kur ata i thanë presidentit Tito se Orson ishte te dera, ai bëri shaka: ‘Fiks tani, kur e vranë!’”

Artikulli gjithashtu vuri në dukje se Welles ishte me vonesë sepse ai “nuk donte të udhëtonte për në Sarajevë me avionin e vogël, të mbipopulluar, me katër vende, të rezervuar për nëntë mysafirë të ftuar në premierë. Ai erdhi me makinë – dhe prandaj mbërriti me vonesë.”

Artikujt e ribotuar nga vitet 1970 flasin për triumfet kombëtare në sport. Jugosllavia mori medalje ari në Kupën Botërore të basketbollit në Filipine në 1978.

Një gazetar i TV Novosti me ekipin shkroi një raport mbi ekipin, ai u stërvitën ata, si disave prej tyre u mungonin fëmijët ose kishin probleme shëndetësore. Në artikull, lojtari i famshëm nga Bosnja, Mirza Delibasiç, përshkroi se si ndeshja e tij do të ndiqej në shtëpi.

“Do të mblidhet e gjithë lagjja, e di, do të kenë përgatitur tufahije dhe bakllava (ëmbëlsirat e famshme në Bosnjë). Sapo të përfundojë ndeshja, do të ketë festë, natyrisht, nëse fitojmë”, tha Delibasiç në artikull, para ndeshjes finale me Bashkimin Sovjetik.

Një e ardhme që nuk erdhi kurrë

Ekipi i basketbollit i Jugosllavisë pasi fitoi titullin FIBA EuroBasket në vitin 1977. Foto: fiba.basketball

Përveç artikujve mbi pazaret, filmat, jetën sportive dhe kulturore, Yugopapir ka ribotuar disa artikuj që trajtonin problemet në shoqëri dhe politikë në Jugosllavinë e vjetër.

Disa prej tyre hedhin dritë mbi kulturën e censurës në vend. Njëri është një artikull nga revista Start, nga viti 1971, në të cilin dy aktorë, Jagoda Kaloper dhe Vida Jerman, flasin për censurën në industrinë e filmit. Kaloper aktroi në “W.R .: Misteret e organizmit” të Dusan Makavejev, i cili pas premierës së tij, u ndalua për 16 vjet. Jerman luajti në “Maskaradë”, i cili gjithashtu u censurua.

Në 1969, revista TV Novosti publikoi një artikull për programin televiziv Vidik,  i cili kishte transmetuar një histori mbi të ardhmen e mundshme të vendit, me titull “Jugosllavia, viti 2000”.

“Studiuesi Sveta Stajic, bazuar në tendencat e vitit 1962 deri në 1967, parashikon që në vitin 1985 do të jemi në nivelin e Francës së sotme”, thuhej në artikull me besim.

Disa artikuj nga vitet 1980 megjithatë sillnin histori në lidhje me problemet ekonomike, duke përfshirë borxhin në rritje të vendit dhe ndikimin në rritje të lëvizjeve nacionaliste jashtë vendit, dhe ndikimin e tyre te punëtorët jugosllavë jashtë vendit.

Tekstet nga vitet 1980 fillojnë të përqendrohen gjithashtu më shumë në problemet në rritje midis vendeve anëtare të Jugosllavisë.

Revista Svet botoi një histori në 1986 duke krahasuar programet televizive në të gjashtë republikat dhe duke vërejtur ndryshimet e mëdha.

“Kur bëhet fjalë për lajme dhe informacione, është e zakonshme që të gjithë të mos kenë asgjë të përbashkët”, vërejti ajo. “Të gjithë popujt dhe kombësitë tona kanë lajmet e tyre televizive.”

Artikujt nga vitet 1980 flasin gjithnjë e më shumë në krizat ekonomike, ndërprerjet e energjisë elektrike dhe incidentet nacionaliste në rrugë ose në ngjarje sportive, të cilat vazhdojnë deri në vitet 1990.

Një intervistë e botuar me basketbollistin Dragan Kicanoviç, i cili u pyet për shtimin e incidenteve nacionaliste në eventet sportive, e citoi atë të thoshte: “Ky është një fakt alarmues dhe shqetësues. Për shkak të gjithë kësaj, shpesh kam menduar të heq dorë nga gjithçka.”

Jo shumë kohë më vonë, në vitet 1990, në Jugosllavi erdhi lufta, e cila më pas u zhduk nga skena europiane dhe që që disa prej artikujve të ribotuar e mbulojnë gjithashtu në mënyrë të pashmangshme.