Reportazh/ Jeta në Kharkiv, qytetin e kthyer fantazmë nga rusët

Kur predhat ruse filluan të binin si shi mbi zonën e Saltivka në shkurt, jeta në blloqet e banesave u bë një llotari – një bllok u godit, tjetri u kursye. Brenda çdo ndërtese, banorët e çdo apartamenti mbijetuan sipas fatit të tyre – një apartament u shndërrua në hi, tjetri mbeti i paprekur.

Bombardimi i Kharkiv vazhdoi edhe në mars, prill, maj, qershor… dhe gjithnjë e më pak ndërtesa në Saltivka u kursyen. Tani lagjja është një qytet fantazmë. Kudo shihen shenjat e zeza vdekjeprurëse të djegies ku goditën predhat. Në anët e ndërtesave ka çarje shumëkatëshe. Ka vrima të rregullta rrethore në çati, ku predhat u hapën, por nuk shpërthyen. Ka sende personale të shpërndara midis ndërtesave ose të nxjerra nga banesat lart me forcë të tmerrshme. Dhe predhat ende po bien…

Kur bombardohet, dëgjohet një bum që kërcen nga ndërtesat dhe bën jehonë nëpër hapësirat e gjelbra të zbrazëta dhe këndet e lojërave. Predhat dhe raketat e ndryshme kanë tinguj të veçantë dhe lënë copa të veçanta të copëzave që vendasit janë aftësuar tashmë për t’i njohur. Ato përfshijnë mbetje të municioneve thërrmuese të ndaluara gjerësisht. Asnjë nga armët nuk është në shënjestër të saktë, kështu që askund në lagje nuk është i sigurt.

Kur nuk ka granatime, Saltivka hesht.

“Saltivka është si Çernobili tani” – thotë Serhiy Khrystych, 44 vjeç teksa lan fytyrën me ujë nga një shishe plastike, në ndërtesën 80.
“Sigurisht që kishte rrezatim në Çernobil, por ai nuk u shkatërrua. Ne nuk kemi rrezatim, por gjithçka këtu është shkatërruar. Është e pamundur të jetosh” – thotë ai.

Megjithatë ka ende njerëz që jetojnë aty, të cilët jetojnë në ndërtesa pa gaz apo ujë, në disa vende vetëm një ose dy banorë në një bllok prej 60 ose më shumë banesash. Energjia elektrike është ndezur sërish në disa ndërtesa javën e kaluar dhe disa njerëz janë kthyer nga stacionet e metrosë apo strehimoret e tjera. Por është ende një pjesë e vogël e popullsisë së Saltivkës të paraluftës.

Në kulmin e saj, lagjja – një bllok i kohës sovjetike për punëtorët industrialë të qytetit dhe familjet e tyre – ishte shtëpia e diku midis 500 mijë dhe 800 mijë njerëzve. Ishte plot jetë familjare.

“Ishte një zonë e bukur, kishte një park të bukur dhe kishte dritë në park, stola dhe një shatërvan”, thotë Tamara Koneva, një pensioniste 70-vjeçare që jeton në katin e parë të një pallati gjysmë të shkatërruar.

“Tani nuk ka mbetur asgjë,” tha ajo.

Burri i Tamarës vdiq në mars, një muaj pas pushtimit.

“Për shkak të stresit”, tha ajo. Tani është kryesisht vetëm në banesën e tyre, dhe pothuajse vetëm në ndërtesë. “Më mungon. Nuk kam as dëshirë të dal jashtë” – thotë ajo.

Është një person tjetër në pjesën e ndërtesës së Tamarës – një mekanik makinash 53-vjeçar i quajtur Valeriy Ivanovych, i cili ka jetuar këtu për 20 vjet. Banesa e tij është kursyer, deri më tani, me përjashtim të copave të vogla që i thyen xhamat dhe i shpuan si plumba makinën larëse, dollapin e kuzhinës dhe murin e dhomës së gjumit.

“Vështirë se dikush jeton më në këtë ndërtesë, ka vetëm një çift, një burrë, një grua dhe unë. Njerëzit ndonjëherë vijnë për të mbledhur sendet, por ata nuk qëndrojnë” – tha ai.

Banesat në anën e shkallëve të Tamara dhe Valeriy ishin relativisht të padëmtuara, por një predhë goditi drejtpërdrejt anën tjetër dhe apartamenti përballë atij të Valeriy ishte vetëm hi, beton i shembur dhe sende të djegura.

“Ndoshta ndërtesa do të duhet të shkatërrohet, sepse pjesa e dytë e saj është e shkatërruar dhe pjesa e tretë është shumë e shkatërruar,” tha Valeriy.

Ai nuk ka punë tani dhe nuk ka ku të shkojë tjetër. Ai ngriti supet.

“Kjo është shtëpia ime, unë kam jetuar këtu gjatë gjithë jetës sime,” tha ai, duke parë nga dritarja e kuzhinës së tij mbi pemë.

“Do të jetë një trishtim i madh nëse të gjitha këto shtëpi do të shkatërrohen sepse jam mësuar shumë me këtë vend”.

Pa shërbimet e disponueshme në apartamentet e tyre, disa nga banorët që ende jetojnë në Saltivka kanë krijuar kuzhina të improvizuara në natyrë ku gatuajnë ushqim dhe ulen së bashku për shoqëri. Një herë në ditë, vullnetarë nga shoqata bamirëse e ushqimit Ëorld Central Kitchen bëjnë rrugën e tyre nëpër lagje dhe shpërndajnë ushqime në kuti.

“Saltivka është një shkretëtirë tani,” thotë Leon Petrosyan, një inxhinier 50-vjeçar. “Njerëzit që kanë mbetur këtu nuk kanë ku të shkojnë tjetër. Ata janë të bllokuar”.

Leoni ndaloi për një pushim dhe ndezi një cigare. Dërgesat e ushqimit janë një rrugë shpëtimi për banorët e paktë në Saltivka. Këtu nuk ka dyqane të hapura tani dhe për shumë është vakti i vetëm që hanë çdo ditë.

Serhiy Zhuravliov, një 51-vjeçar, banor i përjetshëm në Saltivka, i cili po ndihmonte në dërgimin e ushqimit, tha se kishte qëndruar në lagje gjatë gjithë pushtimit dhe luftimeve më të rënda aty pranë, kur trupat ukrainase ishin vendosur në ndërtesat e banimit dhe vija e frontit ishte në pragun e derës.

“Në fillim ndjemë frikë. Më vonë u mësuam me zhurmën e granatimeve. Tani nuk mund të flemë pa të.”

Mbi Leon dhe Serhiy teksa pinin duhan, ishte një kullë 16-katëshe e shkatërruar dhe djegur nga goditjet e drejtpërdrejta. Në katin e 16-të, Larisa Enina shihte me kujdes nga korridori i saj drejt hapësirës së hapur, përmes një boshllëku ku dikur ishte një pjesë e murit.

Në pallatin me 143 apartamente kishin mbetur rreth 15 persona, tha Larisa. Apartamenti që ajo ndan me bashkëshortin dhe vajzën e saj ishte relativisht i padëmtuar, me përjashtim të vrimave të copëzave në dritare.

“Banesa pranë nesh është djegur plotësisht dhe e jona ka mbetur e paprekur”, tha ajo. “Është një mrekulli”.

Por Larisa ishte e shqetësuar për diçka tjetër. Kishte çarje të mëdha në muret në katin e 11-të ndaj mendon se ndërtesa mund të shembet. “Është rrezik edhe të qëndrosh në ballkon tani”, tha ajo.

Roman Grynchenko, një mekanik makinash 48-vjeçar i cili ka jetuar në Saltivka për 20 vjet ha një vakt falas në ditë tani dhe si shumica e njerëzve këtu, ia del me ndihmën e qeverisë, 55 £ në muaj për të, 55 £ për gruan e tij dhe 83 £ për vajzën e tyre.

“Unë jetoj këtu prej 20 vjetësh” – tha Roman. “Saltivka ishte një lagje paqësore… Tani ka një luftë. Dëgjoni shpërthime.”

Rusët u përpoqën të pushtonin Kharkivin në ditët e para të pushtimit dhe Saltivka mbajti peshën kryesore të sulmit. Pushtuesit përfundimisht u shtynë prapa dhe vija e frontit tani ndodhet rreth 12 milje nga qendra e qytetit. Por Saltivka mbetet brenda rrezes së artilerisë ruse, një realitet që është bërë i pamundur të injorohet nga granatimet e përditshme.

Në skaj të lagjes, ka ende llogore që ukrainasit gërmuan për mbrojtjen e qytetit. Ata përdorën ndërtesat e banimit për pushim dhe për pozicione snajperësh, thanë banorët – duke e kthyer lagjen në një objektiv.

Ushtarët shkuan nga ndërtesa në ndërtesë në fillim duke u kërkuar atyre që kishin fëmijë të evakuoheshin, tha Claudia Chubata, një tjetër banore.

“Ata janë ushtarët tanë. Ata duhej të bënin diçka këtu për luftën dhe kishin nevojë diku për të pushuar”.

Por Kharkiv është vetëm 20 milje nga kufiri rus, një qytet tradicionalisht me prirje ruse, rusishtfolës dhe ka xhepa simpatie ndaj pushtuesve.

“Aty ku nuk ka ushtri ukrainase, rusët nuk qëllojnë” – tha Boris Rustenko, një 63-vjeçar i lindur në Bashkimin Sovjetik, ndërtesa e të cilit u dëmtua rëndë dhe u dogj.

“Nëse Rusia nuk do të kishte sulmuar Ukrainën, Ukraina do të kishte sulmuar Rusinë, Krimenë, Donetsk, Luhansk”, – thotë Boris.

“Është shumë e thjeshtë, Rusia është vetëm përpara.”

Boris, si shumë banorë të Saltivka, ka të afërm në Rusi. Në qytete si Kharkiv, dhuna e mbështetur nga Rusia që filloi në 2014 dhe pushtimi i fundit kanë krijuar konflikte më të vogla mes familjes dhe miqve.

“Kjo është Rusia. Ne ishim vëllezër” – thotë Oleksiy, një ndërtues 69-vjeçar, i cili nuk donte të jepte mbiemrin e tij. “Nuk e kuptojmë pse na kanë pushtuar. Kemi të afërm atje dhe tani çfarë?

“Vetëm Rusia nuk ishte fajtore” – shton Oleksiy. Sipas tij Perëndimi duhet “të ndalojë së dhëni armë Ukrainës” sepse ato vetëm po e zgjasin luftën.

Teksa Oleksiy po fliste, një tjetër banore që qëndronte pranë tij filloi të qante.

“Ne ishim shumë të lumtur që kishim banesa këtu,” – thotë Halyna, një pensioniste 62-vjeçare. Dritaret e saj, direkt mbi vendin ku qëndronte, u thyen. “Na është thënë që t’i zëvendësojmë vetë”, tha ajo. Riparimet do t’i kushtonin pesëfishin e pensionit të saj mujor.

Më pak se 10 milje larg nga vendi ku qëndron Halyna është vija e frontit. Ekziston frika se trupat ruse mund të kthehen në Kharkiv.

Vadym Denysenko, një këshilltar i ministrit të brendshëm të Ukrainës, tha të dielën se Rusia edhe një herë “po përpiqet ta bëjë Kharkivin një qytet të vijës së parë”.

Jashtë ndërtesës së Halynës, disa fqinjë nga ndërtesat aty pranë po vinin për të mbledhur ushqimin e tyre të përditshëm falas nga një stol. Ishte pasdite vonë. Halina shihte me një lot ende nën sy.

“Sa janë vrarë deri tani?” tha ajo duke tundur kokën.

“Dhe vetëm djem, 18 vjeç. Ata sapo kishin filluar të jetonin.” ©Përkthyer nga BBC, përshtati në shqip LAPSI.al