Indiferenca e Shqipërisë dhe Europa e protestave të fermerëve

E botuar në vitin 1886, poema “Bagëti e bujqësia” e Naim Frashërit mbetet edhe sot një nga veprat klasike që, përveçse nxit ndjenjën kombëtare, është një himn për punën dhe për njerëzit e punës.

Poeti tregon në skena të bukura e plot lëvizje veprimtarinë e përditshme të bariut, të stopanit që bën bulmet, të bujkut që vë qetë përpara menatë.

Dekadat kanë kaluar, shumë gjëra kanë ndryshuar, por bujqësia vijon të mbetet një sektor me peshë i ekonomisë vendase, duke zënë 20% të Prodhimit të Brendshëm Bruto nga 2% që është mesatarja e Bashkimit Europian dhe 11% shteti i dytë pas nesh, Kosova.

Pavarësisht madhësisë, sektori nuk ka qenë asnjëherë i privilegjuar. Problemet e trashëguara, copëzimi i tokës pas viteve ’90, mungesa e orientimeve në kulturat që mund të kenë avantazh konkurrues, subvencionet e ulëta, ose tërësisht të munguara, e kanë bërë bujqësinë një sektor tërësisht joproduktiv, që nuk arrin të shfrytëzojë ekonominë e shkallës, duke pasur rendiment të ulët e kosto të larta.

Të dhënat e INSTAT tregojnë që në 2022 dhe 2023, rritja e bujqësisë ishte afër zeros, madje në tremujorin e dytë dhe të tretë të vitit të kaluar u kthye në negative (-0.5% në korrik-shtator). Blegtoria sidomos po vuan më shumë, siç tregon dhe tendenca e rënies së gjedhëve e prodhimit të qumështit.

Kronikat me fermerët që nuk arrijnë të shesin produktet e tyre janë shtuar ndjeshëm në media. Një vit prodhohet grurë (këtu nuk kanë shumë faj fermerët se i nxiti Ministria e Bujqësisë) dhe vitin tjetër, produkti mbetet stok i pashitur dhe askush nuk i del për zot.

Një vit tjetër prodhohen qepë me tepricë e pas disa muajsh hidhen në lumë. Më pas prodhohen patate dhe nuk shiten, sepse produkti po vjen nga Serbia, apo ndonjë shtet tjetër i rajonit më lirë. Mollët e famshme të Korçës sërish nuk arrijnë të shiten, nuk e gjejnë rrugën as që të përpunohen.

Qumështi vendas po zëvendësohet me importin, sepse vjen më lirë.

Edhe në tregun e Lushnjës, me zonën që njihet si hambari i bujqësisë, gjen më shumë mallra importi sesa vendi. Por, zëri i fermerëve është krejt i pafuqishëm. Pakkush i dëgjon ata, kur ankohen për kostot e shtuara, mungesën e fuqisë punëtore, që ka ikur në emigracion, konkurrencën e fortë nga rajoni, apo shtetet fqinjë. Kontrasti është i fortë me fermerët e Europës.

Në të gjithë Europën po shpërthen një revoltë e fermerëve. Në Belgjikë, Gjermani, Holandë, Poloni, Rumani dhe Spanjë, fermerët janë ngritur në këmbë. Dhe të mendosh që sektori i bujqësisë, në fakt, është shumë i përkëdhelur nga BE-ja, e cila i ofron subvencione me vlerë sa plot një e treta e buxhetit të bllokut.

Megjithatë, fermerët po ndiejnë se këto fonde po i rrëshqasin nga duart, gjë që ka nxitur protestat. Këto subvencione i kanë mbrojtur ata nga konkurrenca e përtej bllokut për dekada të tëra.

Që nga fillimi i viteve 2000, Shqipëria ka qenë më aktivja në përqafimin e tregtisë së lirë dhe heqjen e tarifave, por diku në këtë proces, harroi që të bënte shumë sektorë, sidomos bujqësinë, më konkurrues. Madje qeveria me politikat e saj shpesh ndikoi negativisht, si në rastin e eliminimit të skemës së kompensimit të TVSH-së për fermerët.

Goditja e fundit u dha nga bllokimi i fondeve të IPARD, që pavarësisht se shpesh nuk shkonin në drejtimin e duhur, ishin një shpresë për t’i dhënë pak frymëmarrje sektorit.

Ndryshe nga një shekull e gjysmë më parë, bujqësia sot nuk arrin të frymëzojë askënd. Edhe sektori i turizmit, që edhe këtë vit pritet të jetë në lulëzim, me shumë gjasa do t’i drejtohet importit për të siguruar produktet e nevojshme nga kërkesa që do të jetë shumë e lartë.

Sinjalet e operatorëve janë madje që deri edhe bukën do të tentojnë ta marrin të gatshme nga jashtë (në formë të ngrirë).

Në fund të fundit, në një ekonomi tregu, zgjidhja do të gjendet gjithmonë. Askush nuk rrezikon të mbetet pa bukë, apo ushqime. E humbur do të jetë ekonomia rurale, që nëse vazhdon të jetë jashtë vëmendjes së politikave nxitëse, rrezikon të mbetet e shkretuar nga emigracioni, i cili nuk po ndalet.

Duhet të kuptojmë se ekonomia bujqësore jemi ne. Bujqësia apo blegtoria është ajo që konsumojmë. Kur flasim për bujqit dhe bujqësinë, blegtorët dhe blegtorinë, kemi folur për një të pestën e ekonomisë shqiptare dhe, pse jo, indirekt edhe për ndikimin e saj mbi turizmin apo emigracionin. Problemet rurale janë edhe tonat.

Ndaj, ashtu siç po ndodh në Europë, ku qyteti u bë një me fshatin, duhet të bëhemi zëdhënës të atyre që nuk kanë zë, duke sensibilizuar opinionin publik./ MONITOR