Rrëfimi në revistën “Time”/ Dita kur më telefonoi Navalny

Ishte dita e Vitit të Ri. Më 1 janar 2015, më telefonoi Alexei Navalny. “Epo, juve dhe neve nuk na ka mbetur askush tjetër përveç jush dhe nesh. Le të punojmë së bashku” – më tha ai.

Ishte në të vërtetë koha më e vështirë për të dhe për mua. Unë isha në atë kohë kryeredaktor i televizionit Dozhd kur pothuajse u shkatërruam. Na shkëputën të gjithë operatorët kabllorë e satelitorë dhe na nxorën jashtë studiove. Por Navalny u përball me shumë më keq se kaq. Çështja penale ndaj tij, e cila u shpik vetëm për ta detyruar që të ndalonte aktivitetet e tij politike. Kjo bëri që Alexei të dënohej me kusht, por vëllai i tij të burgosej.

Epo, gjëja kryesore është se të gjithë ne, si Dozhd ashtu edhe Navalny, nuk ishim të sigurt nëse ishim ende të nevojshëm. Në vitin 2014 Putin pushtoi Krimenë, Rusia u pushtua nga një valë xhingoizmi. Dozhd pushoi së qeni kanali televiziv më me ndikim dhe Navalny pushoi së qeni politikani më popullor. “Epo, juve dhe neve nuk na ka mbetur njeri tjetër përveç jush dhe nesh.”

Ne filluam vërtet të punonim së bashku atëherë, ndihmuam ekipin e tij, Fondacionin Anti-Korrupsion (ACF), për të bërë filmin e parë investigativ të profilit të lartë për Prokurorin e Përgjithshëm, Chaika. Ai film ka 26 milionë shikime sot. Deri tani ACF ka publikuar dhjetëra filma të tjerë të shkëlqyer investigativë. Dhe unë jam krenar që kam qenë aty në fillim.

Në fund të vitit 2015, shkrova një libër të quajtur “Të gjithë njerëzit e Kremlinit. Brenda gjykatës së Vladimir Putin”. Një kapitull në atë libër kishte të bënte me Aleksein, megjithëse ai kurrë nuk i përkiste asaj gjykate. Megjithatë, ai ishte gjithmonë armiku i saj kryesor. Çdo kapitull fillonte me një portret të personazhit dhe më pas e përshkrova Navalny si më poshtë:

“Alexei Navalny është një alien. Në pamje të parë ai duket si një person i zakonshëm dhe duke e parë atë duke ecur në rrugë ose duke hipur në transport publik, pa dashje mund të mendoni se ai është një njeri i zakonshëm. Me pak fjalë, ai bën gjithçka që bëjnë njerëzit e zakonshëm dhe që zyrtarët e lartë të qeverisë dhe superyjet nuk e bëjnë. Por paraqitjet e tij të gënjejnë. Navalny mban një maskë njerëzore, si një jashtëtokësor në një film fantastiko-shkencor, për të fshehur identitetin e tij të vërtetë – atë të një politikani.

Jeta e Navalny është e vështirë. Makina shtetërore është gati për ta kapur dhe ai duhet të merret me këtë. Për shembull, ai nuk drejton makinën nga frika se një “provokator” mund të kërcejë përpara makinës së tij, dhe me atë rast Navalny mund të ndiqej penalisht.

Navalny sigurisht që është i vetëdijshëm se ai është një superstar. Burgu është ndoshta vendi i fundit që Putin dëshiron të jetë, pasi kjo do ta bënte atë një martir dhe do të rriste popullaritetin e tij. Navalny e kupton ekskluzivitetin e tij. Ai është ndoshta i vetmi politikan i vërtetë nga 143 milionë banorët e Rusisë…

Por Navalny është një person unik që bëri një zgjedhje të vetëdijshme. Ai ende nuk ka fuqi dhe mund të mos ketë kurrë. Por ai sigurisht ka sakrifikuar mundësinë për të bërë një jetë normale, megjithëse e përshkruan atë si një mundësi për të ndryshuar Rusinë për mirë.

Nëse Rusia do të kishte një sistem politik të hapur, Navalny ndoshta nuk do të ishte vetëm. Por për shkak se nuk është kështu, duket se nuk ka asnjë tjetër aq të çmendur sa të japë jetën për politikën. Pse Navalny vazhdon të besojë se koha e tij do të vijë dhe se një ditë ai mund ta pasojë Putinin si president? Ekziston vetëm një shpjegim racional – ai është një alien.”

Unë isha naiv në atë kohë. Të gjithë ne, përfshirë Alexei, ishim naivë. Ne kurrë nuk do të besonim se Putini e donte atë të vdekur. Sepse ne mendonim se ai nuk donte që Navalny të bëhej martir. E kishim gabim. Ne jemi njerëz dhe njerëzit shpesh gabojnë.

Kur Putini helmoi Navalny në vitin 2020, e dija se ai do të mbijetonte. Nuk e di pse. Ndoshta përsëri isha shumë naiv. Gjithmonë kam menduar se Alexei është shumë i fortë moralisht, ai është një figurë historike, ai nuk mund të vdesë. Dhe ai mbijetoi, ekspozoi vrasësit e tij dhe e bëri Putinin të dukej qesharak. Dhe për mua nuk kishte vend për pyetjen nëse ai do të qëndronte në Evropë apo do të kthehej.

I kam përshkruar të gjitha më parë: po të ishte një qenie njerëzore e zakonshme, do të qëndronte për të jetuar. Por ai është një alien. Ai tashmë kishte bërë zgjedhjen e tij për t’iu përkushtuar politikës. Dhe kjo është arsyeja pse ai duhej të kthehej.

Rreth një javë më parë, mora një email nga Alexei. Ishte, sigurisht, tepër qesharak dhe energjik. Ai më shkruante se ishte ulur në një qeli nga e cila nuk mund të shihte asnjë fije bari apo një gjethe, madje edhe për të bërë një shëtitje e çuan në një qeli fqinje, por ai e shkroi atë me aq gëzim dhe guxim se gjithçka ishte në rregull me të dhe asgjë nuk do ta thyente.

Ai shkruante gjithashtu për rënien e BRSS dhe çfarë shansi unik kishte Rusia në vitet ’90, dhe se si humbi, dhe sa e rëndësishme është të mos humbasësh shansin që do të shfaqet gjatë rënies së ardhshme të Rusisë së Putinit.

Ai shkruante gjithashtu për Dostojevskin, Tolstoin, Nabokovin, Solzhenicin dhe Vysotsky. Ai ishte i lumtur që në koloninë e re ishte në gjendje të rilexonte “Krim dhe Ndëshkim” sepse biblioteka atje ishte shumë e vogël dhe kishte vetëm libra nga programi i shkollës ruse, por Dostojevski, natyrisht që ishte atje. Letra e tij përfundonte me batutën e tij tradicionale: “Bëhu si Nabokov dhe më i mirë!”.

Tani nuk e di nëse ka pasur kohë të marrë përgjigjen time, ku i them pse nuk më pëlqen Dostojevski. Dhe gjithashtu përshkruaja disa momente të rëndësishme nga libri im i ardhshëm. Dhe në fund shkruaja: “Shpresoj të shihemi së shpejti”. Nuk dyshova kurrë se do ta shihja përsëri. Unë kam qenë gjithmonë i sigurt se Navalny është një person i mbinatyrshëm, ai nuk mund të vdesë, alienët nuk vdesin aq lehtë.

Unë mendoj se shumë prej nesh mendonin se ai ishte një magjistar. Të gjithë e dinin se nuk mund të jetë kështu: në një moment ai bën një lloj magjie, Putini zhduket dhe Alexei bëhet presidenti rus. Të gjithë e dinin se do të duhej një kohë e gjatë dhe e vështirë. Por, disi Alexei do të arrinte të mbijetonte nga kjo. Dhe pastaj, në fund të fundit, me një lloj magjie – dhe, fap… ai bëhej presidenti i Rusisë.

Por rezulton se nuk do të jetë kështu. Ai nuk do të jetë presidenti i Rusisë së ardhshme, por ai do të duhet të jetë babai themelues i Rusisë së ardhshme. Ai është me ne tani përgjithmonë si një shembull i përsosur. Si një mesia. Si një superhero për shumë breza, në historinë e të cilit do të rriten fëmijët. Nuk është Putini tek i cili do të shikojnë lart.

Ai do të mbetet në histori si një njeri që besonte se Rusia mund të ishte një vend normal demokratik, besonte në vlera dhe përçmonte marrëzitë për një rrugë unike ruse dhe dënimin për të qenë një perandori. Ai ishte gjithmonë një idealist. Ai nuk ishte një cinik, nuk besonte se gjithçka mund të shitej dhe blihej.

Për shumë vite Rusia ka qenë një vend shumë cinik. Askush nuk besonte në asgjë. Shumë njerëz besonin seriozisht se nuk kishte demokraci në botë, dhe se nuk kishte liri të fjalës, vetëm propagandë kudo dhe nuk kishte gjë të tillë si drejtësia. Por Alexei besonte në të gjitha ato vlera. Dhe ai dha jetën për të. Kështu që tani të gjithë duhet të besojmë. Dhe brezat e ardhshëm do të rriten dhe do të mësojnë duke e parë atë – dhe ata gjithashtu do të besojnë.

Tani shumë njerëzve u duket se Rusia nuk ka më të ardhme. Por në fakt, e ardhmja e saj janë pikërisht ata njerëz që po vajtojnë Alexei Navalny në të gjithë botën. Na bashkoi dhe na kërkoi të mos dorëzohemi. “Ju dhe ne nuk kemi asnjë tjetër përveç jush dhe nesh. Le të punojmë së bashku.”

©Marrë nga revista TIME, përshtati në shqip LAPSI.al

Nga Mikhail Zygar – gazetar dhe shkrimtar, ish-kryeredaktor i Dozhd, kanalit të vetëm të pavarur të lajmeve në Rusi. Librat e tij janë “Të gjithë njerëzit e Kremlinit” (2015) dhe “Perandoria duhet të vdesë” (2017). Libri i tij i ri është “Lufta dhe Ndëshkimi: Putin, Zelensky dhe rruga drejt pushtimit rus të Ukrainës”.