Analiza e CNN: Sfida pa zgjidhje e NATO-s

Historia 75-vjeçare e NATO-s mund të përshkruhet në tre akte, secili i përcaktuar nga kërcënimet ekzistenciale ndaj sigurisë perëndimore.

Së pari, ishte Lufta e Ftohtë dhe kërcënimi sovjetik. Akti i dytë erdhi në vitet 1990 dhe 2000, kur NATO vendosi trupa për herë të parë në Bosnje dhe Kosovë, e ndjekur nga Afganistani dhe Iraku. Nga viti 2014 e tutje, pushtimi i parë i Presidentit rus Vladimir Putin në Ukrainë dhe kalifati i vetëshpallur i ISIS solli kërcënime të armatosura drejt kufijve të aleancës në një kohë kur Shtetet e Bashkuara dhe aleatët e saj po tërhiqeshin ngadalë nga bota.

Akti i katërt i NATO-s mund të përkufizohet nga një krizë që është shpalosur në lëvizje të ngadaltë. Për më shumë se një dekadë, aleatët kanë shpenzuar në mënyrë kronike shumë pak për mbrojtjen, ndërsa kundërshtarët e Perëndimit modernizuan dhe forcuan aftësitë e tyre ushtarake.

Mënyra më e dukshme për të kuptuar ndikimin e kësaj është përmes pushtimit të plotë të Ukrainës nga Rusia në vitin 2022.

Sigurisht, personi më përgjegjës për pushtimin e Rusisë është vetë Putini. Por njerëzit e përfshirë drejtpërdrejt në politikën e sigurisë perëndimore thonë se paralajmërimet për nevojën për të përmirësuar mbrojtjen u anashkaluan në favor të balancimit të financave në vazhdën e krizës financiare të vitit 2008.

(Presidenti ukrainas Volodymyr Zelensky (në këmbë, i dyti majtas) duartrokitet nga liderët turq, britanikë dhe amerikanë në një takim të Këshillit NATO-Ukrainë gjatë një samiti të NATO-s në Vilnius më 12 korrik 2023)

Rasa Juknevičienė, ministre e mbrojtjes e Lituanisë nga viti 2008-2012, kujton një takim me zyrtarë amerikanë në Pentagon në vitin 2012, ku individë nga të gjitha anët, përfshirë SHBA-në, pranuan se Rusia do të ishte në gjendje të testonte NATO-n deri në vitin 2019.

Pavarësisht se e dinin rrezikun, deri në vitin 2014, vetëm tre nga 30 aleatët e atëhershëm ishin në gjendje të përmbushnin objektivin e NATO-s për shpenzimin vjetor 2% të Prodhimit të Brendshëm Bruto për mbrojtje. Deri në vitin 2019, ky numër ishte rritur në shtatë shtete.

Duke folur për CNN, Juknevičienė, tani një anëtare e Parlamentit Evropian, tha: “NATO ishte e përgjumur në vitet 2010, e fokusuar në luftën kundër terrorit dhe jo në kërcënimet rajonale. Shpenzimet e mbrojtjes qëndruan të ulëta në të gjithë Perëndimin, jo vetëm për shkak të presioneve buxhetore, por edhe sepse të gjithë, përfshirë SHBA-në, ishin të frikësuar të provokonin Rusinë.

“Për mendimin tim, kjo do të thoshte se Rusia mund të shihte se NATO nuk ishte serioze në lidhje me mbrojtjen e saj, gjë që do ta bënte pushtimin e Ukrainës shumë më pak frikësues.” 

Mosfinancimi i buxheteve të mbrojtjes për një periudhë të gjatë ka pasoja të shumta, nga numri më i ulët i trupave deri te pajisjet e mirëmbajtura keq. Por në kontekstin e luftës në Ukrainë, rezervat e kufizuara dhe në pakësim të shpejtë të municioneve që Perëndimi i jepte Kievit, kjo ka qenë ndoshta më e dëmshmja.

“Një gjë është absolutisht e sigurt, nëse aleatët në Europë do të kishin përmbushur objektivin e tyre prej 2%, veçanërisht Gjermania, do të kishte shumë më tepër armë për t’i dhënë Ukrainës pa dobësuar mbrojtjen e vendeve të tyre respektivisht,” tha për CNN, John Herbst, ish-ambasador i SHBA në Ukrainë.

(Sekretari amerikan i shtetit Antony Blinken merr dokumentet e ratifikimit të NATO-s nga kryeministri suedez Ulf Kristersson gjatë një ceremonie në Departamentin e Shtetit të SHBA më 7 mars 2024)

“Ndoshta nëse do të kishte më shumë armë, do të kishte pasur një pengesë më shumë për Putinin”, shtoi ai.

Vlen të përmendet se nuk ishte detyra e NATO-s të mbronte Ukrainën nga pushtimi. Ukraina nuk është anëtare e NATO-s dhe vetëm zyrtarisht deklaroi qëllimin e saj për t’u anëtarësuar pas pushtimit të vitit 2022.

Megjithatë, natyra e mbështetjes së aleatëve të NATO-s për Ukrainën, pjesa më e madhe e saj mbështetje direkte ushtarake, ka ekspozuar cenueshmërinë që vitet e nënfinancimit i kanë shkaktuar aleancës.

Nuk është vetëm se shpenzimet e ulëta ushtarake do të thonë rezerva të ulëta të armëve. Mungesa e kërkesës nuk do të thotë asnjë nxitje për kompanitë private të armëve për të investuar në prodhimin e armëve. Me fjalë të tjera, ju mund të keni të gjitha paratë në botë, por nuk mund të blini armë që nuk ekzistojnë. Ndërkohë, Rusia ka zgjeruar masivisht prodhimin e saj të municioneve dhe i është drejtuar kundërshtarëve të perëndimit, përfshirë Korenë e Veriut dhe Iranin për armë shtesë.

“Nuk ka dyshim që SHBA dhe aleatët e saj nuk kanë industri armësh që prodhojnë pajisje të mjaftueshme për një luftë të fuqive të mëdha”, tha Herbst.

Lexo më tej: Frikë në Perëndim/ Ç’pritet të bëjë Putin pas sulmit terrorist në Moskë 

Këtë e kanë pranuar edhe anëtarët e NATO-s. Më shumë aleatë se kurrë më parë tani po përmbushin zotimin e shpenzimeve minimale prej 2%, dhe kjo do të rritet përpara një samiti në Uashington në maj, një samit që shënon 75-vjetorin e krijimit të NATO-s më 4 prill 1949.

Zyrtarët e NATO-s, shpesh tipa cinikë, skeptikë, janë jashtëzakonisht optimistë se qeveritë po i marrin më seriozisht shpenzimet, veçanërisht për prokurimin e armëve.

Udhëheqësi i aleancës, Jens Stoltenberg, tha në shkurt se 18 prej anëtarëve të NATO-s pritej të shpenzonin të paktën 2% të PBB-së së tyre për mbrojtjen këtë vit.

Janë premtuar miliarda dollarë, si dhe skema nga kombe të veçanta për të blerë dhe rritur prodhimin e municioneve dhe armëve. Por shumica e planeve që hartohen nga zyrtarët janë vërtetë afatgjata, pasi kërkon kohë për të ndërtuar fabrika dhe për të trajnuar punëtorët.

(Kancelari gjerman Olaf Scholz viziton vendin e ardhshëm të një fabrike armësh ku prodhuesi i armëve Rheinmetall planifikon të prodhojë municione nga viti 2025, në Unterluess, Gjermani, më 12 shkurt 2024)

Kjo do të thotë se sfida përballë aleatëve të NATO-s tani nuk është vetëm se si mund të plotësojnë kërkesën për armë që vijnë nga Ukraina, por si mund t’i zhbëjnë ata vitet e nënfinancimit të mbrojtjes së tyre?

Diplomatët europianë, veçanërisht nga vendet baltike, shpesh përshkruajnë nevojën jo thjesht për të mbushur kasollen që është boshatisur duke i dhënë armë Ukrainës, por edhe për të ndërtuar një kasolle të re që gjithashtu ka nevojë për armët e veta.

Pra, edhe me premtimet e reja të shpenzimeve, do të duhet ende një kohë shumë e gjatë për të arritur atje ku shumica e zyrtarëve evropianë të mbrojtjes pranojnë tani se duhet të jenë rezervat e municioneve.

Një person i vetëdijshëm për këtë është vetë Stoltenberg. Duke folur të mërkurën në Bruksel përpara një takimi të ministrave të jashtëm të NATO-s, sekretari i përgjithshëm tha se NATO “mund të marrë më shumë përgjegjësi për koordinimin e pajisjeve ushtarake dhe trajnimit për Ukrainën”. Stoltenberg shtoi se aleatët duhet “të angazhohen për më shumë mbështetje për Ukrainën dhe të mbështeten më pak në kontributet vullnetare”. 

“Ne duhet të kemi një ndihmë të sigurt, të besueshme dhe të parashikueshme për Ukrainën,” tha ai.

Lexo më tej: Inteligjenca ruse vë gishtin: Pas sulmit terrorìst në Moskë janë SHBA, Britania dhe Ukraina 

Peter Ricketts, ish-ambasadori i Mbretërisë së Bashkuar në NATO, i tha CNN se ndërsa më shumë vende që përmbushin pikën 2% është padyshim një gjë e mirë, “paratë e reja duhen vite për t’u shndërruar në aftësi. Dhe nuk mjafton tani që kërcënimi është rritur në Europë. Sidomos duke pasur parasysh rrezikun që një presidencë e ardhshme Trump të tërhiqet nga Europa.” 

Situata në të cilën ndodhet NATO në moshën 75-vjeçare është e pazakontë. Nga njëra anë, mund të argumentohet se gjërat janë më rozë se sa kanë qenë për një kohë të gjatë. Vendet janë relativisht të bashkuara për atë që duhet bërë në afat të gjatë dhe janë gjerësisht të gatshme të paguajnë për të. Iniciativat e reja për gjëra të tilla si forcat e reagimit të shpejtë, stërvitjet stërvitore dhe dislokimet e trupave po koordinohen nga qendra.

Aleanca madje është zgjeruar, me Finlandën dhe Suedinë që iu bashkuan radhëve të saj vitin e kaluar.

Lexo më tej: Berisha: Ky regjim po largon Shqipërinë nga NATO 

Douglas Lute, ish-ambasador i SHBA-së në NATO, i tha CNN: “Unë mendoj se gota është gjysmë e mbushur, në vend se gjysmë bosh. Unë mendoj se në një hartë të botës, kufiri territorial i NATO-s është vija e kuqe më e ndritshme dhe aleatët po e bëjnë atë më të ndritshme përmes iniciativave të reja. Nëse pyesni nëse NATO është mjaft e fortë për të penguar Putinin nga një sulm i drejtpërdrejtë, unë do të thosha se ne duhet të gjykojmë aftësitë dhe synimet e tij. Fakti është se Putini ka respektuar kufijtë e NATO-s.” 

Megjithatë, pakënaqësitë e vjetra vazhdojnë. Disa aleatë nuk besojnë se të tjerët do të jenë kaq bujarë me shpenzimet e mbrojtjes nëse lufta Rusi-Ukrainë do të përfundonte. Dhe zyrtarët nga vendet që kanë përmbushur historikisht angazhimet e tyre ende i shohin homologët e tyre si që s’kanë paguar si të paaftë që të nxjerrin mësim pavarësisht kësaj lufte në pragun e tyre.

CNN, përshtati në shqip ©LAPSI.AL